چاقی کودکان در ایران دیگر تنها یک دغدغه زیباییشناختی نیست؛ این معضل پیچیده بهداشتی که ریشههای عمیقی در تغییرات سبک زندگی و الگوهای تغذیهای دارد، امروز قشر آسیبپذیر کودکان ایرانی را در معرض ابتلا به بیماریهایی نظیر دیابت نوع دو، کبد چرب و فشار خون بالا قرار داده است. آمارهای اخیر نشاندهنده کاهش نگرانکننده سن ابتلا به بیماریهای غیرواگیر است که زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی جامعه به شمار میرود.
[
](
)
چاقی کودکان؛ از یک مسئله ظاهری تا بحرانی بهداشتی در ایران
چاقی کودکان، زمانی عمدتاً به عنوان یک نگرانی ظاهری تلقی میشد، اما امروز به یک چالش پزشکی پیچیده و بحرانی بهداشتی برای ایران و جهان تبدیل شده است. سازمان جهانی بهداشت چاقی را به عنوان تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد چربی در بدن که سلامت فرد را به خطر میاندازد، تعریف میکند. این پدیده که در دهههای اخیر با سرعتی هشداردهنده در حال گسترش است، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، رو به افزایش گذاشته و کارشناسان از آن با عنوان "چاقی زودرس" یاد میکنند. شتاب این اپیدمی به قدری است که بسیاری از کارشناسان از آن به عنوان چاقی زودرس یاد میکنند که پیامدهای آن میتواند سالها و حتی دههها بعد، در بزرگسالی نمایان شود و بار سنگینی بر سیستمهای بهداشتی و درمانی کشور تحمیل کند.
تغییرات سبک زندگی، عامل اصلی گسترش چاقی کودکان
ریشههای افزایش چاقی در کودکان ایرانی را باید در تغییرات گسترده سبک زندگی و دگرگونی الگوهای تغذیهای جستجو کرد. مصرف بیرویه فستفودها، نوشیدنیهای سرشار از قند، غذاهای فرآوریشده پرکالری و کمارزش، و همچنین کاهش چشمگیر مصرف میوهها، سبزیجات و مواد غذایی تازه، پایههای اصلی این مشکل را تشکیل میدهند. در کنار این موارد، زندگی مدرن شهری و وابستگی فزاینده به فناوریهای دیجیتال، موجب کاهش چشمگیر فعالیتهای بدنی در کودکان شده است. ساعتهای طولانی تماشای تلویزیون، بازیهای رایانهای و استفاده از تلفنهای هوشمند، جایگزین بازیهای پرتحرک در فضای باز شدهاند و همین امر به تشدید معضل اضافهوزن و چاقی در کودکان دامن زده است.
عوارض زنگخطرآمیز چاقی کودکان: بیماریهای غیرواگیر در سنین پایین
چاقی در کودکان نه تنها به لحاظ جسمی و روانی بر آنان اثر میگذارد، بلکه زمینه را برای ابتلای زودرس به بیماریهایی فراهم میکند که پیشتر به عنوان عوارض مختص بزرگسالان شناخته میشدند. از مهمترین این عوارض میتوان به دیابت نوع ۲، کبد چرب غیرالکلی، اختلالات چربی خون (مانند کلسترول و تریگلیسیرید بالا) و فشار خون بالا اشاره کرد. علاوه بر این، مشکلات اسکلتی-عضلانی مانند درد مفاصل و تغییر شکل استخوانها، به همراه آپنه انسدادی خواب که خود با کاهش کیفیت خواب و اختلال در ترشح هورمون رشد مرتبط است، از دیگر پیامدهای جدی چاقی کودکان هستند. دکتر علیرضا رئیسی، معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت، پیشتر با ابراز نگرانی از این وضعیت، تاکید کرده بود که به دلیل تغییر سبک زندگی، سن ابتلا به بیماریهای غیرواگیر در کشور کاهش یافته و مشکلات عضلانی-اسکلتی و کبد چرب در میان دانشآموزان رو به افزایش است.
بار دوگانه سوءتغذیه: چاقی و کمبود ریزمغذیها در کودکان ایرانی
تصویری پیچیدهتر از وضعیت تغذیه کودکان در ایران، نشاندهنده پدیدهای به نام "بار دوگانه سوءتغذیه" است؛ جایی که چاقی و اضافهوزن در کنار کمبود ریزمغذیهای ضروری شیوع بالایی دارد. دکتر علیاکبر سیاری، رئیس انجمن تغذیه کودکان ایران، ضمن اشاره به میانگین شیوع ۱۱ درصدی اضافهوزن و چاقی در کودکان، یادآور شد که این رقم در مناطق شهری و با افزایش سن حتی به ۲۰ درصد نیز میرسد. وی همچنین با استناد به گزارش یونیسف، اعلام کرد که حدود ۱۸ درصد از دانشآموزان ایرانی با چالش اضافهوزن و چاقی دست و پنجه نرم میکنند. در عین حال، کمبود ریزمغذیهای کلیدی همچون آهن، ویتامین D، ویتامین A و روی نیز در میان کودکان به شدت رایج است. مطالعات نشان میدهند:
کمخونی ناشی از فقر آهن در حدود ۲۴ درصد از کودکان
کمبود ویتامین D در برخی مطالعات تا بیش از ۷۰ درصد
کمبود روی در حدود ۲۹ درصد از کودکان
این کمبودها به شدت تحت تأثیر عوامل اقتصادی، سطح تحصیلات والدین و امنیت غذایی خانوار قرار دارند. دکتر سیاری همچنین به وجود حدود ۵ درصد سوءتغذیه و ۱۲ درصد وزن کمتر از حد نرمال در کودکان زیر ۶ سال اشاره کرد و مناطق دارای ناامنی غذایی مانند زاهدان را نمونهای از وجود همزمان کوتاهی قد (تا ۵۰ درصد در کودکان زیر ۵ سال) و چاقی دانست که سلامت نسل آینده را با مخاطرات جدی مواجه میسازد.
گامهای ضروری برای مقابله با بحران چاقی کودکان و ارتقای سلامت جامعه
مقابله با شیوع فزاینده چاقی کودکان نیازمند یک رویکرد جامع، چندوجهی و ملی است که تمامی سطوح جامعه را درگیر کند. برنامههای آموزشی گسترده برای والدین و کودکان درباره اهمیت تغذیه سالم، ترویج فعالیتهای بدنی منظم و کاهش زمان استفاده از صفحات نمایشگر، از گامهای اولیه و اساسی محسوب میشوند. همچنین، سیاستگذاریهای کلان در زمینه ارتقای امنیت غذایی، افزایش دسترسی به مواد غذایی تازه و سالم، و وضع مقررات سختگیرانه بر تبلیغات غذاهای ناسالم برای کودکان، نقش حیاتی در کنترل این بحران ایفا میکند. سرمایهگذاری در فضاهای شهری مناسب برای بازی و فعالیت بدنی، حمایت از مدارس در اجرای برنامههای تغذیهای و ورزشی، و پایش مستمر وضعیت سلامت کودکان، میتواند مسیر را برای پیشگیری و درمان چاقی در سنین پایین هموار سازد و از بروز بیماریهای مزمن و تحمیل بار اقتصادی و اجتماعی سنگین در آینده جلوگیری کند. این مسئولیت همگانی، از خانوادهها و مدارس گرفته تا نهادهای دولتی و قانونگذاران، برای تضمین سلامت نسلهای آتی ایران است.
مطالب مرتبط
- چای ترش: نوشیدنی سرخفام با خواص شگفتانگیز برای ارتقای سلامت و تندرستی
- خستگی و مشکلات پوستی، هشدارهای پنهان یک روده ناسالم هستند
- متخصصان تغذیه ارزش غذایی گردو و بادام را راهنمای انتخاب هوشمندانه برای سلامتی میدانند
- مصرف بیرویه شکلات داغ زنگ خطر را برای سلامت استخوانها به صدا درآورد
مهرنوش پاشا
من فارغالتحصیل رشته علوم زیستی هستم و از همان دوران دانشگاه به ارتباط علم با جامعه علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۸ با ترجمه و نگارش مقالات علمی در وبسایتهای بهداشت و سلامت آغاز کردم. پس از کسب تجربه و گذراندن دورههای تخصصی، به عنوان خبرنگار حوزه سلامت در چند نشریه معتبر همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر بخش پژوهش و درمان در یک مجله پزشکی شناختهشده فعالیت میکنم. تلاش من این است که آخرین یافتههای علمی را به زبانی ساده برای عموم مردم بازگو کنم.
