بازگشت H5N1 به شمال ایران و تأیید جهانی
شیوع ویروس آنفلوآنزای پرندگان از نوع H5N1 در مناطق شمالی کشور تأیید شده و سازمان جهانی بهداشت حیوانات این موضوع را اعلام کرده است. مقامات بهداشتی و متخصصان بیماری‌های عفونی نسبت به احتمال انتقال محدود ویروس از پرندگان به انسان هشدار داده‌اند و رئیس انجمن علمی متخصصین بیماری‌های عفونی ایران تأکید کرده در صورت ابتلای انسانی نرخ مرگ‌ومیر می‌تواند تا حدود ۵۰ درصد باشد.
H5N1 چگونه تهدید ایجاد می‌کند
ویروس آنفلوآنزای پرندگان از خانواده آنفلوآنزای نوع A است و زیرگونه H5N1 به دلیل شدت بیماری‌زایی و کشندگی بالا در رأس نگرانی‌ها قرار دارد. این ویروس معمولاً پرندگان را مبتلا می‌کند اما در شرایط ویژه و پس از جهش‌های ژنتیکی ممکن است از سد گونه‌ای عبور کند و انسان یا دیگر پستانداران را آلوده سازد. انتقال انسانی تا کنون اندک و محدود گزارش شده و تاکنون مورد قطعی ابتلای انسان در کشور ثبت نشده است، اما ظرفیت جهش ویروس و خطر انتقال انسان‌به‌انسان باید به‌صورت مستمر رصد شود.
منشاء شیوع و نقش پرندگان مهاجر
پرندگان مهاجر به‌عنوان منبع اصلی ورود ویروس معرفی شده‌اند؛ غازها، اردک‌ها و دیگر گونه‌های مهاجر هنگام عبور ممکن است ویروس را بدون نشان دادن علائم شدید همراه داشته باشند و پرندگان اهلی محلی را آلوده کنند. آلودگی گله‌های طیور در صورت شیوع به‌سرعت گسترش می‌یابد و تنها راه کنترل در موارد حاد، معدوم‌سازی پرندگان مبتلا و قرنطینه مزارع است که پیامدهای اقتصادی و امنیت غذایی به‌همراه دارد.
مسیرهای انتقال و گروه‌های در معرض خطر
راه‌های اصلی انتقال ویروس به انسان شامل تماس مستقیم با ترشحات و فضولات پرندگان آلوده و تماس شغلی در بین مرغداران، دامداران و کارکنان واحدهای طیور است. در موارد نادر ویروس می‌تواند از طریق حیوانات واسطه منتقل شود اما انتقال پایدار انسان‌به‌انسان هنوز رخ نداده است. گروه‌های شغلی در تماس مستقیم با پرندگان و کارکنان مزارع طیور در فصل مهاجرت، بیشترین ریسک را دارند.
پیامدهای بهداشتی و لزوم پایش ژنتیکی
ویروس H5N1 به‌دلیل پتانسیل جهش ژنتیکی نیازمند پایش دقیق مولکولی است؛ جهش‌هایی که گیرنده‌های انسانی را فعال کنند می‌تواند زمینه انتقال انسانی گسترده را فراهم آورد و در آن صورت بحران بهداشت عمومی رخ خواهد داد. بنابراین نظارت اپیدمیولوژیک، آزمایش‌های مولکولی و رصد مستمر پرندگان مهاجر و واحدهای طیور ضروری است.
پیشنهادهای کوتاه‌مدت برای کاهش خطر
- تقویت مراقبت‌های بیولوژیک در مرغداری‌ها و پایش مستمر پرندگان اهلی و وحشی؛
- اطلاع‌رسانی هدفمند به گروه‌های در معرض ریسک و تأمین تجهیزات حفاظتی برای کارکنان مزارع.
جمع‌بندی و توصیه برای سیاست‌گذاران
شیوع کنونی آنفلوآنزای پرندگان در شمال کشور بار دیگر نشان داد کنترل بیماری‌های زئونوز مستلزم ترکیب اقدام‌های دامپزشکی، بهداشتی و زیست‌محیطی است. تا زمان قطعی نشدن انتقال انسانی گسترده، اقدامات فوری شامل ایمن‌سازی زیست‌محیطی مزارع، قرنطینه کانون‌های آلودگی، پایش ژنتیکی ویروس و تجهیز افراد در تماس با پرندگان به وسایل حفاظتی باید در اولویت قرار گیرد تا ریسک تبدیل یک اپیزود حیوانی به بحران انسانی کاهش یابد.
