ترامادول، مسکنی قوی از دسته داروهای شبه‌افیونی است که برای درمان دردهای متوسط تا شدید تجویز می‌شود؛ اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد خطرات ناشی از مصرف این دارو به‌مراتب بیشتر از فواید آن است. با وجود ممنوعیت فروش بدون نسخه، مصرف غیرقانونی و خودسرانه ترامادول در ایران همچنان بالاست و حتی در برخی عطاری‌ها و بازار آزاد نیز عرضه می‌شود.
ترامادول و عوارض پنهان آن
ترامادول با اثرگذاری بر گیرنده‌های عصبی مغز، عملکردی مشابه مواد افیونی دارد. در سال‌های اخیر، این دارو بیش از هر مسکن دیگری با واژه‌هایی چون «وابستگی»، «مسمومیت» و «تشنج» همراه شده است.
- عوارض شایع: تهوع، سرگیجه، خواب‌آلودگی، خشکی دهان، یبوست و ضعف عضلانی
- عوارض جدی: اختلال تنفسی، کاهش ضربان قلب، تشنج، نارسایی قلبی و حتی مرگ
مطالعات نشان می‌دهد بیش از یک‌سوم مصرف‌کنندگان ترامادول حداقل یک عارضه را تجربه می‌کنند.
یافته‌های علمی درباره اثربخشی ترامادول
بر اساس مرور نظام‌مند ۱۹ کارآزمایی بالینی در اروپا، تأثیر ترامادول بر کاهش درد مزمن بسیار ناچیز ارزیابی شده است. در این مطالعات، کاهش شدت درد کمتر از یک امتیاز در مقیاس ۱۰ نمره‌ای گزارش شد؛ رقمی که از نظر بالینی معنادار نیست. در مقابل، خطر بروز مشکلات قلبی و رشدهای غیرطبیعی سلولی در مصرف‌کنندگان افزایش یافته است.
مصرف بالای ترامادول در ایران و ضعف نظارت‌ها
با وجود ثبت فروش ترامادول در سامانه «تیتک» و الزام داروخانه‌ها به فروش صرفاً با نسخه پزشک، همچنان عرضه غیرقانونی این دارو در عطاری‌ها و بازار آزاد ادامه دارد. کارشناسان این وضعیت را ناشی از ضعف نظارت بر زنجیره تأمین دارو می‌دانند.
به گفته متخصصان، ترامادول به دلیل پایین آوردن آستانه تشنج و ایجاد وابستگی، گزینه مناسبی برای درمان طولانی‌مدت دردهای مزمن نیست. در جراحی‌ها و شرایط خاص، داروهایی مانند مورفین یا اوکسی‌کودون جایگزین مطمئن‌تری محسوب می‌شوند.
ضرورت اصلاح نظام درمانی و آگاهی عمومی
کارشناسان تأکید دارند که برای کاهش سوءمصرف ترامادول باید دو اقدام اساسی صورت گیرد:
- اجرای دقیق نظام ارجاع درمانی برای تجویز منطقی داروها
- افزایش آگاهی عمومی درباره عوارض مصرف خودسرانه و غیرقانونی
به باور متخصصان، تا زمانی که بیماران بتوانند بدون محدودیت به داروهای مخدر دسترسی داشته باشند، خطر وابستگی و سوءمصرف همچنان سلامت جامعه را تهدید خواهد کرد.
