در سال‌های اخیر، دیابت نوع یک در میان کودکان ایرانی به شکلی بی‌صدا و تدریجی در حال گسترش است؛ بیماری‌ای که بسیاری از خانواده‌ها آن را مختص بزرگسالان می‌دانند و از احتمال ابتلای فرزندانشان به آن غافل‌اند. دکتر علی ربانی، فوق تخصص بیماری‌های غدد کودکان و رئیس انجمن پزشکان کودکان ایران، در گفت‌وگویی با همشهری‌آنلاین، نسبت به شیوع فزاینده این بیماری هشدار داده و بر ضرورت آگاهی والدین تأکید کرده است.
دیابت نوع یک؛ بیماری خاموش کودکان
دیابت نوع یک زمانی بروز می‌کند که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد سلول‌های لوزالمعده که مسئول تولید انسولین هستند، دچار آسیب شده باشند. برخلاف تصور رایج، این بیماری ارتباطی با مصرف زیاد شیرینی یا تغذیه ناسالم ندارد، بلکه یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین حمله می‌کند.
این بیماری معمولاً در دو بازه سنی بیشتر دیده می‌شود: یکی در سنین پیش‌دبستانی و دیگری در دوران بلوغ. علائم اولیه شامل تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن ناگهانی و خستگی مفرط است؛ نشانه‌هایی که اغلب توسط والدین نادیده گرفته می‌شوند و همین تأخیر در تشخیص می‌تواند منجر به بروز عوارض جدی شود.
نقش کرونا و عوامل محیطی در افزایش موارد ابتلا
دکتر ربانی با اشاره به نقش ویروس‌ها در تحریک سیستم ایمنی بدن، تأکید کرد که برخی ویروس‌ها از جمله کرونا می‌توانند عامل بروز دیابت نوع یک باشند. پس از همه‌گیری کووید-۱۹، آمار ابتلا به دیابت در کودکان به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. ویروس‌ها ممکن است باعث شوند سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های لوزالمعده را هدف قرار دهد و در نتیجه تولید انسولین کاهش یابد.
علاوه بر عوامل ویروسی، سبک زندگی شهری، کمبود ویتامین D، استرس‌های روانی و شوک‌های عصبی نیز از جمله محرک‌های محیطی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز بروز این بیماری باشند. هرچند ژنتیک نقش مهمی دارد، اما همه کودکانی که زمینه ژنتیکی دارند، لزوماً به دیابت مبتلا نمی‌شوند؛ بلکه ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی تعیین‌کننده است.
تفاوت دیابت نوع یک و نوع دو در کودکان
دیابت نوع یک بیشتر در سنین پایین و پیش از بلوغ بروز می‌کند، در حالی که دیابت نوع دو معمولاً در بزرگسالی دیده می‌شود. با این حال، سبک زندگی کم‌تحرک و تغذیه ناسالم باعث شده که نوع دوم دیابت نیز در میان کودکان دیده شود. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد دیابت از نوع دو هستند و تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد مربوط به نوع یک می‌شود.
آیا می‌توان از دیابت نوع یک پیشگیری کرد؟
با وجود اینکه دیابت نوع یک یک بیماری خودایمنی است، دکتر ربانی معتقد است که می‌توان با شناسایی افراد در معرض خطر، از بروز آن پیشگیری یا زمان بروز را به تأخیر انداخت. انجام آزمایش‌های ژنتیکی و بررسی نشانگرهای خاص مانند HLA می‌تواند به شناسایی کودکان مستعد کمک کند. همچنین تحقیقات جدید در زمینه داروها و آنتی‌بادی‌های پیشگیرانه در حال انجام است که امید می‌رود در آینده نزدیک بتوانند نقش مؤثری در کنترل این بیماری ایفا کنند.
توصیه‌های حیاتی برای والدین
مهم‌ترین توصیه به والدین، توجه به علائم اولیه و اقدام سریع برای تشخیص و درمان است. کنترل منظم قند خون، آموزش صحیح به کودک و تغییر سبک زندگی می‌تواند کیفیت زندگی او را حفظ کرده و از بروز عوارض جلوگیری کند. دکتر ربانی تأکید می‌کند: «دیابت اگرچه نیازمند مراقبت دائمی است، اما با مدیریت صحیح می‌توان زندگی کاملاً طبیعی داشت.»
در نهایت، افزایش آگاهی عمومی و آموزش خانواده‌ها درباره دیابت کودکان، گامی اساسی در مسیر پیشگیری و درمان این بیماری است. والدین باید بدانند که تشخیص زودهنگام نه‌تنها از بروز بحران‌های جسمی جلوگیری می‌کند، بلکه آینده‌ای سالم‌تر برای فرزندانشان رقم خواهد زد.