در حالی که نیاز به خون و فرآورده‌های خونی در کشور روز به روز افزایش می‌یابد، آمارهای نگران‌کننده‌ای از کاهش مشارکت عمومی در اهدای خون منتشر شده است. دکتر مصطفی جمالی، مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، در نشست خبری به مناسبت هفته دولت، از کاهش شدید مشارکت مردم در اهدای خون به‌ویژه در گروه‌های خونی منفی خبر داد و نسبت به پیامدهای این وضعیت هشدار داد.
گروه خونی O منفی؛ حیاتی در شرایط بحرانی
جمالی با اشاره به اهمیت گروه خونی O منفی در مواقع اضطراری، به‌ویژه در حوادث جنگی و تصادفات جاده‌ای، تأکید کرد: «در شرایطی که گروه خونی فرد مجروح مشخص نیست، O منفی تنها گزینه ایمن برای تزریق است، به‌ویژه برای زنان که تزریق خون ناسازگار می‌تواند مشکلات باروری ایجاد کند.» وی افزود که افزایش ذخایر این گروه خونی می‌تواند ضامن امنیت درمانی کشور در بحران‌ها باشد.
تنها ۲ درصد مردم خون اهدا می‌کنند
بر اساس آمار ارائه‌شده، تنها ۲ درصد از جمعیت کشور به‌طور فعال در چرخه اهدای خون مشارکت دارند. این رقم در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته بسیار پایین است. جمالی تصریح کرد: «اگر بتوانیم این رقم را به ۳ درصد برسانیم، سازمان انتقال خون تا یک دهه آینده از نظر تأمین خون بیمه خواهد شد.»
مشارکت پایین زنان و جوانان؛ چالش جدی
یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان، مشارکت اندک زنان در اهدای خون است. در حالی که در کشورهای اروپایی و آمریکایی حدود نیمی از اهداکنندگان را زنان تشکیل می‌دهند، این رقم در ایران تنها ۵.۴ درصد است. همچنین، میزان مشارکت جوانان نیز نگران‌کننده است؛ تنها ۱۶.۵ درصد اهداکنندگان زیر ۴۰ سال هستند، در حالی که بخش عمده اهداکنندگان فعلی بالای ۴۰ سال دارند. با توجه به روند سالمندی جمعیت، افزایش مشارکت جوانان در این حوزه ضروری است.
وضعیت استان‌ها و شبکه خون‌رسانی ملی
در چهار ماه نخست سال جاری، استان‌های خراسان شمالی، لرستان و کردستان بیشترین میزان مشارکت زنان در اهدای خون را داشته‌اند. زنجان نیز در صدر جدول اهدای خون قرار دارد. تهران با ذخیره حدود ۷ هزار واحد خون، از طریق شبکه ملی خون‌رسانی توانسته ذخایر خود را از ۴.۵ روز به ۶ روز افزایش دهد. این شبکه ملی، هر استان را موظف کرده تا ذخایر استراتژیک خود را حفظ کند تا در مواقع بحرانی، بیماران با کمبود مواجه نشوند.
تجهیز آمبولانس‌ها به خون O منفی تا پایان سال
یکی از اقدامات مهم در دستور کار سازمان، تجهیز آمبولانس‌ها به خون O منفی است. برای این منظور، یک شرکت دانش‌بنیان محفظه‌های ویژه نگهداری خون در دمای مناسب را طراحی کرده که تا پایان سال جاری وارد چرخه عملیاتی خواهد شد. این اقدام می‌تواند نقش مهمی در کاهش مرگ‌ومیرهای جاده‌ای ایفا کند.
مخالفت با اهدای پولی پلاسما؛ حفظ سلامت و اخلاق پزشکی
جمالی با تأکید بر داوطلبانه بودن اهدای خون و پلاسما، نسبت به خطرات اهدای پولی هشدار داد. وی گفت: «پرداخت پول برای پلاسما ممکن است باعث شود افراد پاسخ‌های غیرواقعی به پرسش‌های پزشکی بدهند و سلامت فرآیند را به خطر بیندازند.» به گفته او، اگر ۳۰۰ هزار نفر سالانه چهار بار پلاسما اهدا کنند، نیاز کشور به این ماده حیاتی کاملاً تأمین خواهد شد.
تحریم‌ها و پیشرفت‌های فناورانه
با وجود تحریم‌های بین‌المللی، سازمان انتقال خون موفق شده فناوری‌های نوینی مانند تست مولکولی غربالگری را به کار گیرد که امکان تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند هپاتیت را فراهم می‌کند. این پیشرفت باعث شده دوره معافیت افراد دارای سابقه حجامت یا تاتو از یک سال به شش ماه کاهش یابد.
کمبود نیروی انسانی و چالش استخدام
در سه سال گذشته، سازمان انتقال خون هیچ سهمیه استخدامی دریافت نکرده و با کمبود شدید نیروی انسانی مواجه است. با پیگیری‌های انجام‌شده، وعده‌هایی برای برگزاری آزمون استخدامی مستقل داده شده که امید می‌رود در آینده نزدیک عملی شود.
ضرورت توسعه پالایشگاه‌های پلاسما
نبود پالایشگاه‌های داخلی برای فرآوری پلاسما، کشور را وابسته به واردات داروهای حیاتی کرده است. کارشناسان معتقدند ایران به حداقل یک پالایشگاه با ظرفیت یک میلیون لیتر نیاز دارد تا بتواند داروهای مشتق از پلاسما را با استانداردهای جهانی تولید کند. جمالی از عملکرد ضعیف برخی شرکت‌های خصوصی در این زمینه انتقاد کرد و خواستار حمایت جدی دولت برای توسعه این صنعت شد.
گسترش پایگاه‌های انتقال خون و نوسازی تجهیزات
سازمان انتقال خون با بیش از ۲۰۰ مرکز در سراسر کشور، از جمله مناطق محروم، در تلاش است خدمات خود را به‌صورت عادلانه گسترش دهد. برنامه‌هایی برای راه‌اندازی پایگاه‌های جدید در شهرهای اقماری تهران مانند ورامین، اسلامشهر و پاکدشت در دست اجراست. همچنین نوسازی تجهیزات قدیمی و ارتقای پایگاه‌ها در استان‌هایی مانند کردستان، آذربایجان غربی، هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و خراسان جنوبی در دستور کار قرار دارد.
با توجه به چالش‌های موجود، افزایش آگاهی عمومی، مشارکت داوطلبانه و حمایت‌های دولتی می‌تواند مسیر تأمین پایدار خون و فرآورده‌های خونی را هموار کند و امنیت درمانی کشور را در برابر بحران‌ها تضمین نماید.
