در یک دستاورد علمی نوین، پژوهشگران ایرانی موفق شده‌اند با بررسی اثرات داروهای ضدافسردگی بر ژن‌های مرتبط با عملکرد عصبی، گامی مهم در مسیر درمان شخصی‌سازی‌شده افسردگی بردارند. این مطالعه که در دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، نشان می‌دهد که داروهایی مانند سیتالوپرام و سرترالین نه‌تنها بر ارتباطات عصبی اثرگذارند، بلکه می‌توانند بیان ژن‌های خاموش را نیز فعال کرده و به بهبود علائم افسردگی کمک کنند.
بررسی علمی تأثیر داروهای ضدافسردگی بر ژن‌ها
دکتر محمدحسین قهرمانی، استاد داروشناسی و سم‌شناسی، در گفت‌وگویی با خبرنگار سلامت خبرگزاری مهر، از نتایج پژوهشی خبر داد که در آن تأثیر داروهای ضدافسردگی بر پنج ژن کلیدی مرتبط با افسردگی بررسی شده است. در این مطالعه، بیماران مبتلا به افسردگی پیش از آغاز درمان دارویی مورد آزمایش قرار گرفتند و پس از چند ماه مصرف دارو، نمونه‌گیری مجدد انجام شد. یافته‌ها نشان داد که چهار ژن از پنج ژن بررسی‌شده، پس از درمان، افزایش بیان داشته‌اند؛ این ژن‌ها شامل فاکتورهای رشد عصبی و ژن‌های مرتبط با ارتباطات بین‌عصبی بودند.
نقش اپی‌ژنتیک در درمان افسردگی
یکی از محورهای مهم این پژوهش، بررسی اثرات اپی‌ژنتیکی داروهای ضدافسردگی در استفاده بلندمدت بود. نتایج نشان داد که مصرف مداوم داروها به مدت سه تا چهار ماه می‌تواند ژن‌های خاموش را فعال کند، بدون آنکه ساختار ژنتیکی فرد تغییر کند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که داروهای ضدافسردگی از طریق مکانیسم‌های ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی، نقش مؤثری در بهبود افسردگی ایفا می‌کنند.
درمان هدفمند و پایش زودهنگام اثربخشی دارو
یکی از دستاوردهای مهم این طرح، امکان پایش زودهنگام اثربخشی داروهای ضدافسردگی از طریق بررسی بیان ژن‌هاست. به‌جای انتظار چندماهه برای مشاهده بهبود روانی، پزشکان می‌توانند با بررسی نمونه خون در هفته‌های ابتدایی درمان، اثربخشی دارو را ارزیابی کرده و در صورت عدم پاسخ مناسب، داروی جایگزین تجویز کنند. این رویکرد، گامی مهم در توسعه درمان‌های فردمحور یا Personalized Therapy محسوب می‌شود.
سبک زندگی و نقش آن در فعال‌سازی ژن‌ها
قهرمانی همچنین تأکید کرد که روشن و خاموش شدن ژن‌ها تنها به دارو محدود نمی‌شود؛ عوامل محیطی مانند تغذیه، اضطراب، شرایط روانی و سبک زندگی نیز در بروز تغییرات ژنتیکی مؤثرند. به گفته او، اگر بتوان شرایطی فراهم کرد که ژن‌های مؤثر در بهبود افسردگی به‌صورت کنترل‌شده فعال شوند، امکان درمان مؤثرتر و سریع‌تر بیماری فراهم خواهد شد.
گام‌های بعدی پژوهش؛ مطالعات گسترده‌تر در راه است
این مطالعه در مرحله نخست با حدود ۹۰ بیمار آغاز شد و نتایج نهایی بر اساس داده‌های ۴۵ تا ۵۰ نفر تحلیل شد. اکنون تیم پژوهشی در حال طراحی مطالعات گسترده‌تری است تا نتایج به‌دست‌آمده را در جمعیت بزرگ‌تری بررسی کرده و ژن‌های بیشتری را وارد تحلیل کند.
ارتقای کیفیت زندگی با درمان مبتنی بر ژنوم
درمان‌های مبتنی بر ژنتیک این امکان را فراهم می‌کنند که پزشکان دارویی با بیشترین اثربخشی و کمترین عارضه را برای هر بیمار تجویز کنند. این رویکرد نه‌تنها زمان بهبودی را کاهش می‌دهد، بلکه خطر بروز عوارض جانبی را نیز به حداقل می‌رساند. به‌این‌ترتیب، کیفیت زندگی افراد مبتلا به افسردگی به‌طور محسوسی ارتقا خواهد یافت.
این دستاورد علمی می‌تواند نقطه عطفی در درمان افسردگی باشد و مسیر تازه‌ای برای توسعه درمان‌های دقیق، سریع و مؤثر در حوزه روان‌پزشکی بگشاید.