بحران خاموش دیابت در ایران و خاورمیانه: سایه‌ای بر سلامت و اقتصاد
مطالعات نشان می‌دهند که بخش قابل توجهی از جمعیت ایران و منطقه خاورمیانه، از ابتلا به دیابت خود بی‌خبرند. این بیماری اغلب سال‌ها پیش از تشخیص، به آرامی به ارگان‌های حیاتی مانند چشم، قلب و کلیه آسیب می‌رساند. دکتر محمدرضا مهاجری طهرانی، فوق تخصص غدد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در کنگره اروپایی- آسیایی فارماکواپیدمیولوژی، این مسئله را زنگ خطری جدی برای نظام سلامت کشور دانست.
وی با اشاره به آمار بالای مبتلایان به دیابت و شیوه‌های ناکارآمد کنترل آن در ایران، از فاصله‌ی زیاد وضعیت کنونی با استانداردهای جهانی خبر داد. به گفته‌ی ایشان، بیشتر بودجه‌ی اختصاص یافته به دیابت، صرف درمان عوارض پرهزینه این بیماری می‌شود و سهم ناچیزی به پیشگیری و تشخیص زودهنگام اختصاص دارد. این متخصص غدد، کیفیت کنترل دیابت را در استان‌های مختلف کشور متفاوت توصیف کرد و به عنوان مثال به تفاوت چشمگیر عملکرد استان‌هایی مانند کردستان و یزد اشاره نمود.
پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش چشمگیر مبتلایان به دیابت در جهان تا سال ۲۰۴۵ (به حدود ۷۵۰ میلیون نفر) است. سبک زندگی ناسالم، چاقی و کم‌تحرکی از عوامل اصلی این افزایش محسوب می‌شوند. در سال ۲۰۲۱، حدود دو میلیون مرگ ناشی از عوارض قلبی و کلیوی در بیماران دیابتی گزارش شده است؛ یعنی ۱۱ درصد از مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی را می‌توان به دیابت نسبت داد.
دکتر مهاجری طهرانی با تأکید بر اینکه نیمی از مبتلایان به دیابت از بیماری خود آگاه نیستند، به موارد متعددی اشاره کرد که بیماران در زمان بستری شدن به دلیل عوارض جدی قلبی، از عدم آگاهی خود از ابتلا به دیابت خبر داده‌اند. وی دیابت نوع ۲ را عامل اصلی بسیاری از مشکلات چشمی، قلبی و کلیوی دانست و افزایش چشمگیر آمار نابینایی در بزرگسالان و نارسایی کلیه را به این بیماری مرتبط کرد. همچنین، آمار نگران‌کننده‌ای از پیش‌دیابت (قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) ارائه داد و به شیوع دیابت بارداری در زنان اشاره کرد.
این متخصص غدد، بر اهمیت آموزش همگانی، غربالگری و اتخاذ سبک زندگی سالم برای پیشگیری از عوارض جدی دیابت تأکید کرد و به تفاوت چشمگیر نرخ رشد دیابت در کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای کم‌درآمد و متوسط‌درآمد اشاره نمود. وی همچنین به آمار بالای مرگ و میر در بیماران دیابتی با افزایش سن و تفاوت آن در میان زنان و مردان اشاره کرد.
مطالعات انجام شده در ایران بر اهمیت تشخیص زودهنگام و کنترل بیماری برای کاهش بار سنگین اقتصادی و اجتماعی دیابت تأکید دارند. دکتر مهاجری طهرانی به مطالعه‌ای در ۳۰۰۰۰ بیمار دیابتی در ایران اشاره کرد که نشان می‌دهد ۸۵ درصد مبتلایان به دیابت نوع ۲ هستند و شیوع آن در زنان بیشتر است. وی همچنین به چالش زخم پای دیابتی و آمار بالای قطع عضو در مبتلایان به این بیماری اشاره نمود. تغییر در تعریف دیابت و کاهش محدوده قند خون ناشتای نرمال نیز به دلیل افزایش خطر عوارض قلبی و عروقی در افراد با پیش‌دیابت، مورد بحث قرار گرفت.
عوارض دیابت بر کیفیت زندگی افراد و کاهش طول عمر آن‌ها به‌طور متوسط ۵ تا ۶ سال نیز از دیگر نکات مهمی بود که دکتر مهاجری طهرانی به آن اشاره کرد. وی بر اهمیت سرمایه‌گذاری بر پیشگیری و کنترل اولیه‌ی دیابت برای کاهش بار مالی سنگین ناشی از درمان عوارض آن تأکید نمود. نتایج یک مطالعه‌ی ملی (دایکر) نیز نشان داد که کنترل مناسب قند خون، فشار خون و چربی خون در تعداد بسیار کمی از بیماران دیابتی محقق شده است. این مطالعه بر ضرورت ارتقای آموزش پزشکان و بیماران در زمینه‌ی مدیریت دیابت تأکید دارد.
در نهایت، دکتر مهاجری طهرانی دیابت را چالش بزرگی برای سلامت فردی و اقتصاد ملی خواند و بر ضرورت سرمایه‌گذاری در پیشگیری و مدیریت جامع این بیماری تأکید کرد.
