نرمی استخوان، بیماری شایعی در کودکان با تغذیه نامناسب است. این بیماری عمدتا به کمبود ویتامین D مرتبط است، نه کمبود کلسیم. کمبود کلسیم منجر به پوکی استخوان زودرس و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. ویتامین D نقش حیاتی در جذب کلسیم و سلامت استخوان‌ها دارد و عمده آن از طریق نور خورشید تامین می‌شود.
ویتامین D و فرآیند تولید آن در بدن
ویتامین D چگونه به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند؟
کلسیفرول (ویتامین D3) فرمی از ویتامین D است که در پستانداران یافت می‌شود. پیش‌سازهای ویتامین D در زیر پوست تجمع می‌یابند و با تابش اشعه UV خورشید فعال می‌شوند. ارگوکلسیفرول (ویتامین D2) نیز در گیاهان وجود دارد و برای فعال شدن به نور خورشید نیاز دارد. پوشیدن لباس، عدم تماس با نور خورشید و پوست تیره از عوامل کاهش تولید ویتامین D فعال هستند.
عوامل محدود کننده تولید ویتامین D:
- پوشش لباس
- نداشتن نور آفتاب کافی
- رنگ پوست تیره
این عوامل مانع رسیدن اشعه خورشید به پوست و فعال سازی ویتامین D می‌شوند.
فعال‌سازی ویتامین D در بدن
پس از جذب نور خورشید، ویتامین D در کبد به 25-هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌شود. این فرم سپس به کلیه‌ها منتقل شده و به فعال‌ترین شکل خود، کلسیتریول (1,25-دی هیدروکسی ویتامین D) تبدیل می‌شود.
نقش ویتامین D فعال
ویتامین D فعال، جذب کلسیم و فسفات را از روده افزایش می‌دهد. این امر منجر به استحکام استخوان‌ها و پیشگیری از نرمی استخوان می‌شود. همچنین، ویتامین D در ساخت استخوان نقش دارد و با مهار هورمون پاراتیروئید از تجزیه استخوان جلوگیری می‌کند.
نرمی استخوان (راشیتیسم) چیست؟
راشیتیسم در کودکان و استئومالاسی در بزرگسالان به دلیل کمبود ویتامین D فعال رخ می‌دهد.
علل نرمی استخوان
کمبود ویتامین D مهم‌ترین عامل نرمی استخوان است. پوشش پوست و عدم تماس کافی با نور خورشید از عوامل اصلی این کمبود هستند.
تاثیر برخی داروها
داروهایی مانند فنی‌توئین و فنوباربیتال می‌توانند به نرمی استخوان کمک کنند.
نقش سوءجذب
سوءجذب روده‌ای می‌تواند مانع جذب مناسب کلسیم و فسفات شود، حتی اگر سطح ویتامین D کافی باشد.
مراحل شکل‌گیری نرمی استخوان
نرمی استخوان به دلیل اختلال در رشد استخوان، به ویژه در صفحات رشد انتهای استخوان‌ها، رخ می‌دهد. استخوان‌سازی ممکن است اتفاق بیفتد، اما کیفیت استخوان ضعیف و بافت آن شل است. این استخوان نرم و به راحتی تغییر شکل می‌دهد.
علائم نرمی استخوان
در نرمی استخوان، انتهای استخوان‌ها پهن و ضعیف می‌شود که منجر به بدشکلی اسکلت می‌شود. علائم ممکن است از سن دوسالگی شروع شوند:
- نرم شدن جمجمه (کرانیوتابس)
- ضخیم شدن مچ دست‌ها و پاها
- بزرگ شدن ملاج جلویی
- برجستگی در محل اتصال دنده‌ها به غضروف (تسبیح راشیتیسمی)
- بدشکلی ستون فقرات (قوز یا گودی کمر)
- ترک خوردگی استخوان
- خمیدگی زانوها و پرانتزی شدن پاها
شدت علائم به مدت زمان بیماری بستگی دارد.
تشخیص نرمی استخوان
آزمایش خون نشان دهنده سطح طبیعی کلسیم و کاهش فسفر و ممکن است سطح ویتامین D طبیعی یا کاهش یافته باشد. عکس برداری از استخوان‌ها نیز تغییراتی مانند پهن شدن، مقعر شدن، نخ نما شدن، فنجانی شدن و محو شدن حدود انتهای استخوان‌ها را نشان می‌دهد.
پیشگیری از نرمی استخوان
شیر غنی شده با ویتامین D می‌تواند منبع خوبی باشد. برای نوزادان و شیرخواران، مکمل ویتامین D توصیه می‌شود، به ویژه برای شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند. شیر خشک حاوی مقادیر مشخصی ویتامین D است.
پیشگیری در نوزادان
نوزادان شیر مادر خوار تا دو ماهگی ذخیره ویتامین D دارند. پس از آن به نور آفتاب یا مکمل ویتامین D نیاز دارند. ۴۰۰ واحد ویتامین D در روز برای نوزادان شیر مادر خوار توصیه می‌شود.
مصرف بیش از حد ویتامین D می‌تواند منجر به عوارضی مانند افزایش کلسیم خون، ضعف عضلانی، افزایش ادرار و سنگ کلیه شود.
درمان نرمی استخوان
دو نوع نرمی استخوان وجود دارد: وابسته به ویتامین D و مقاوم به ویتامین D.
نرمی استخوان وابسته به ویتامین D
ارگوکلسیفرول با دوز ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ واحد در روز برای کودکان و ۱۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ واحد در روز برای بزرگسالان تجویز می‌شود.
نرمی استخوان مقاوم به درمان
در این نوع، دوز دارو بالاتر است و ممکن است فسفات نیز تجویز شود. درمان تحت نظر پزشک و نیازمند پیگیری دقیق است.
“`