کمبود دارو در ایران تنها نتیجه تحریم‌ها یا محدودیت‌های تولید نیست؛ بخش مهمی از این بحران به رفتارهای نادرست در تجویز و مصرف دارو بازمی‌گردد. کارشناسان تأکید می‌کنند که اصلاح فرهنگ نسخه‌نویسی و مصرف منطقی دارو، کلید اصلی عبور از این بحران است.
آمار نگران‌کننده مصرف دارو در ایران
طبق آمار وزارت بهداشت، میانگین تجویز دارو در جهان حدود ۱.۷ قلم در هر نسخه است، در حالی که این عدد در ایران به ۴.۳ قلم می‌رسد. تنها در نیمه نخست سال ۱۴۰۴، بیش از ۲۸ میلیارد عدد دارو به ارزش ۱۵۶ هزار میلیارد تومان در کشور توزیع شده است؛ یعنی ایرانی‌ها ماهانه به‌طور میانگین ۴.۶ میلیارد عدد دارو مصرف کرده‌اند. تهران نیز بیشترین سهم مصرف را به خود اختصاص داده است.
تجویز غیرمنطقی و التهاب بازار دارو
به گفته نازیلا یوسفی، مدیرکل نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، تجویز غیرمنطقی، مصرف بی‌مورد و تقاضای القایی از سوی برخی ذی‌نفعان از مهم‌ترین دلایل کمبود دارو هستند. مواردی مانند:
- فروش بدون نسخه داروهای نسخه‌ای
- عرضه داروهای بیمارستانی در داروخانه‌های شهری
- تجویز خارج از راهنماهای بالینی از جمله عواملی هستند که باعث افزایش کاذب تقاضا و در نهایت کمبود دارو می‌شوند.
سهم تولید داخل و واردات
بر اساس داده‌های رسمی، از مجموع ارزش بازار دارویی در نیمه نخست ۱۴۰۴، حدود ۸۲ درصد مربوط به داروهای تولید داخل و تنها ۱۸ درصد مربوط به داروهای وارداتی است. این آمار نشان می‌دهد که سیاست‌های حمایت از تولید ملی مؤثر بوده، اما همچنان داروهای گران‌قیمت و با فناوری بالا وابسته به واردات هستند.
مصرف خودسرانه؛ تهدیدی جدی
داروهای بدون نسخه (OTC) نیز از بی‌نظمی در مصرف مستثنی نیستند. افزایش مصرف این داروها تحت تأثیر هزینه بالای ویزیت، توصیه‌های غیرعلمی اطرافیان و تبلیغات فضای مجازی است. کارشناسان هشدار می‌دهند که حتی داروهای OTC می‌توانند عوارض خطرناک یا تداخل دارویی ایجاد کنند و داروسازان موظف‌اند بیماران را در انتخاب ایمن راهنمایی کنند.
نقش پزشکان و نظام پزشکی در کنترل بحران
کارشناسان معتقدند که برای کنترل مصرف دارو، ابتدا باید جامعه پزشکی به تجویز منطقی و آگاهانه ترغیب شود. بسیاری از پزشکان داروهایی را تجویز می‌کنند که بیمار ممکن است همان را در خانه داشته باشد. سازمان نظام پزشکی نیز باید نظارت جدی‌تری بر تخلفات نسخه‌نویسی و تبلیغات دارویی داشته باشد تا از بروز کمبودهای ساختگی جلوگیری شود.
جمع‌بندی
تحریم‌ها بی‌تردید بر بازار دارویی کشور اثرگذار بوده‌اند، اما رفتارهای انسانی و مدیریتی سهمی کمتر از آن‌ها ندارند. کمبود دارو تنها با واردات یا تأمین ارز حل نمی‌شود؛ بلکه با اصلاح الگوی تجویز، فرهنگ‌سازی در مصرف و نظارت واقعی می‌توان از این چرخه معیوب رهایی یافت و امنیت دارویی کشور را تضمین کرد.
