سیاه‌سرفه یا همان “سرفه صدروزه”، یکی از بیماری‌های باکتریایی خطرناک دستگاه تنفسی است که در گذشته جان هزاران کودک را گرفته است. با وجود پیشرفت‌های پزشکی، این بیماری همچنان در برخی مناطق جهان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به شمار می‌رود. متخصصان تأکید دارند که واکسیناسیون منظم و رعایت اصول بهداشتی، مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری هستند.
عامل بیماری و نحوه انتقال
هادی فارسیانی، متخصص باکتری‌شناسی پزشکی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفت‌وگویی با وبدا اظهار کرد: عامل اصلی سیاه‌سرفه، باکتری گرم منفی بوردتلا پرتوسیس است که از طریق قطرات تنفسی ناشی از سرفه، عطسه یا حتی صحبت کردن فرد مبتلا، به دیگران منتقل می‌شود. این باکتری پس از ورود به بدن، در نای و برونش‌ها تکثیر یافته و با آسیب به سلول‌های مژه‌دار دستگاه تنفسی، زمینه ابتلا به عفونت‌های ثانویه مانند پنومونی را فراهم می‌کند.
مراحل بیماری؛ از علائم خفیف تا خطر مرگ
فارسیانی با اشاره به مراحل بالینی بیماری گفت: سیاه‌سرفه در سه مرحله ظاهر می‌شود. مرحله اول که نزله‌ای نام دارد، شباهت زیادی به سرماخوردگی دارد و تا دو هفته ادامه دارد. این مرحله بیشترین قابلیت انتقال بیماری را دارد. مرحله دوم، حمله‌ای نامیده می‌شود و با سرفه‌های شدید، دشواری در تنفس، تهوع و استفراغ همراه است. در این مرحله، کودک ممکن است تا صد بار در روز دچار حمله سرفه شود. مرحله سوم، نقاهت است که چند هفته طول می‌کشد و اگرچه علائم کاهش می‌یابد، اما بدن همچنان در برابر عفونت‌های ثانویه آسیب‌پذیر است.
واکسیناسیون؛ ستون اصلی پیشگیری
به گفته این متخصص، واکسیناسیون کامل و به‌موقع نقش کلیدی در کاهش شیوع سیاه‌سرفه دارد. در ایران، از سال ۱۳۶۳ واکسیناسیون همگانی آغاز شده و شامل پنج نوبت تزریق واکسن ترکیبی دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه در سنین ۲، ۴، ۶ و ۱۵ ماهگی و همچنین ۴ تا ۶ سالگی است. با این حال، ایمنی حاصل از واکسن دائمی نیست و توصیه می‌شود هر ۱۰ سال یک‌بار واکسن تقویتی تزریق شود.
آمار جهانی و وضعیت ایران
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود ۵۰ میلیون نفر در جهان به سیاه‌سرفه مبتلا می‌شوند که ۲۰۰ هزار نفر از آن‌ها جان خود را از دست می‌دهند. در ایران نیز در سال ۱۴۰۲، بیش از ۱۱۰۰ مورد ابتلا و حدود ۵۰ تا ۱۰۰ مورد فوت ناشی از این بیماری ثبت شده است. بیشتر این موارد مربوط به کودکانی است که واکسن دریافت نکرده‌اند، به‌ویژه در میان اتباع غیرایرانی.
مراقبت ویژه از نوزادان
فارسیانی هشدار داد که کودکان زیر یک سال، حتی با دریافت دو نوبت واکسن، هنوز ایمنی کامل ندارند و در معرض خطر جدی هستند. بنابراین، خانواده‌ها باید از تماس نوزادان با افراد بیمار، به‌ویژه کسانی که دچار سرفه‌های شدید هستند، به‌شدت جلوگیری کنند.
درمان و کنترل بیماری
درمان سیاه‌سرفه با داروهای آزیترومایسین و اریترومایسین امکان‌پذیر است. همچنین ایزوله‌سازی بیمار در منزل یا مراکز درمانی و رعایت بهداشت فردی توسط اطرافیان، نقش مهمی در جلوگیری از گسترش بیماری دارد.
نتیجه‌گیری؛ ترکیب پیشگیری و آگاهی
فارسیانی در پایان تأکید کرد: کنترل مؤثر سیاه‌سرفه نیازمند ترکیبی از واکسیناسیون منظم، رعایت اصول بهداشتی، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب است. تقویت ایمنی عمومی جامعه و افزایش آگاهی مردم درباره اهمیت واکسیناسیون، کلید مقابله با بیماری‌های واگیردار و خطرناک مانند سیاه‌سرفه محسوب می‌شود.
