آرتروز زانو که پیش‌تر به «بیماری سالمندان» مشهور بود، این روزها حتی جوانان کمتر از ۵۰ سال را درگیر می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد ۱۵ تا ۲۰ درصد ایرانی‌ها دچار این عارضه‌اند؛ آماری بالاتر از میانگین جهانی و هشداری برای سلامت فردی و عمومی.
آرتروز زانو چیست و چگونه آغاز می‌شود؟
آرتروز، تخریب پیشرونده غضروف مفصل است که استخوان‌ها را در تماس مستقیم قرار داده و باعث درد، تورم و محدودیت حرکت می‌شود. غضروف مفصلی به‌عنوان ضربه‌گیر و سطح روان‌کننده عمل می‌کند و هرگاه بنا بر عوامل مختلف تحلیل رود، اصطکاک استخوان‌ها آغاز می‌شود.
عوامل خطر اصلی
این بیماری چندعاملی است و عوامل مختلف، از افت طبیعی غضروف با بالا رفتن سن تا فشار اضافی روی مفصل، آن را سرعت می‌بخشند. در ایران، مهم‌ترین محرک‌ها عبارت‌اند از:
- سبک زندگی کم‌تحرک و اضافه‌وزن: هر یک کیلوگرم اضافه وزن معادل چهار کیلوگرم فشار بیشتر روی زانوهاست.
- سابقه آسیب‌های ورزشی یا شغلی سخت: ضربه‌های مکرر به مفصل یا مشاغل فشارآور، زمینه‌ساز بروز آرتروز زودرس می‌شوند.
کدام گروه‌ها بیشتر در معرض‌اند؟
اگرچه افراد بالای ۶۵ سال شایع‌ترین آرتروزیست‌ها را تشکیل می‌دهند، اما این بیماری در میان دهه‌چهارمی‌ها و پنجمی‌ها نیز رو به افزایش است. زنان پس از ۵۰ سالگی، به‌ویژه در دوران یائسگی، به دلایل هورمونی و کاهش توده عضلانی بیشتر در معرض خطرند. افرادی که اضافه وزن دارند، سابقه خانوادگی آرتروز دارند یا مدت طولانی روی زانو می‌نشینند هم باید هوشیارتر باشند.
پیامدهای جسمی و روانی
درد مزمن و سفتی صبحگاهی تنها شاخۀ نخست ماجراست؛ کاهش توان حرکتی، تغییر شکل پا (پرانتزی یا ضربدری)، تحلیل عضلات اطراف زانو و احساس ناتوانی در فعالیت‌های روزمره می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی، افسردگی و افت کیفیت زندگی شود.
از پیشگیری تا مدیریت
اگرچه آرتروز در مراحل پیشرفته نیازمند مداخلات پزشکی و جراحی است، اما با تغییر در سبک زندگی می‌توان روند پیشرفت را کند کرد:
- حفظ وزن ایده‌آل و ورزش‌های تقویتی: تقویت عضلات چهارسر ران و کشکک با پایش متخصص فیزیوتراپی
- اصلاح الگوی نشستن و اجتناب از فشار ناگهانی: استفاده از صندلی مناسب، سرویس فرنگی و پرهیز از چهارزانو و دوزانو
با آگاهی از عوامل خطر و اجرای مداوم شیوه‌های پیشگیرانه، می‌توان از حملات درد و پیامدهای آرتروز در زانو کاست و نوید بخش یک زندگی فعال و بدون محدودیت بود.
