کمبود ویتامین D بیش از یک نقص ساده تغذیه‌ای است؛ این ماده مغذی کلیدی در تنظیم کلسیم و فسفات، حفظ تراکم استخوان و عملکرد نوروموسکولار نقشی محوری دارد و کاهش مزمن آن می‌تواند با درد استخوان، ضعف عضلانی و افزایش خطر شکستگی همراه باشد.
نشانه‌ها و عوارضی که نباید نادیده بگیرید
علائم شایع کمبود ویتامین D شامل درد مبهم یا منتشر استخوان، خستگی مفرط، احساس خواب‌آلودگی و گاهی افسردگی است؛ در موارد پیشرفته کاهش تراکم استخوان (استئوپنی و استئوپروز) و افزایش شکنندگی استخوان رخ می‌دهد. شواهد اپیدمیولوژیک همچنین ارتباطاتی بین کمبود ویتامین D و بیماری‌های مزمنی مانند فشارخون بالا، دیابت و برخی اختلالات ایمنی گزارش کرده‌اند، هرچند نقش علت‌ومعلولی در همه موارد قطعی نیست.
منابع و میزان توصیه‌شده
- نور خورشید: بخش اعظم ویتامین D بدن از سنتز پوستی پس از تماس با نور UVB حاصل می‌شود؛ قرارگیری کوتاه‌مدت و منظم در آفتاب—حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روی دست‌ها و صورت چند بار در هفته بسته به نوع پوست، فصل و عرض جغرافیایی—برای بسیاری کافی است.
- غذا و مکمل: منابع غذایی شامل ماهی‌های چرب (سلمون، ساردین)، زرده تخم‌مرغ، قارچ‌های حاوی ویتامین D و محصولات غنی‌شده هستند؛ در مناطق کم‌آفتاب یا برای گروه‌های پرخطر معمولاً مکمل‌های 10 میکروگرم (یا مطابق تجویز پزشک) در ماه‌های زمستان توصیه می‌شود.
چه کسانی در معرض خطرند
افرادی که پوست تیره‌تری دارند، سالمندان، کسانی که ساعات زیادی را در داخل ساختمان می‌گذرانند، افراد چاق، کسانی که اختلالات جذب چربی دارند و ساکنان عرض‌های جغرافیایی کم‌آفتاب بیشتر در معرض کمبود قرار دارند. مطالعات نشان داده درصد قابل‌توجهی از جمعیت در برخی مناطق ممکن است سطوح ناکافی داشته باشند.
تشخیص و مدیریت بالینی
اندازه‌گیری سرمی 25(OH)D روش مرجع برای تشخیص است. اگر سطح پایین تشخیص داده شد، پزشک بر اساس شدت کمبود و وضعیت بالینی بیمار دوز مناسب مکمل را تعیین می‌کند و در پی آن پیگیری‌های دوره‌ای برای ارزیابی پاسخ و جلوگیری از سمیت ویتامین D انجام می‌گیرد. در عوارضی چون کاهش قابل‌توجه تراکم استخوان، برنامه جامع شامل مکمل، اصلاح تغذیه، تمرینات مقاومتی و در صورت نیاز درمان دارویی تخصصی خواهد بود.
گام‌های عملی برای حفظ سطح مناسب ویتامین D
- اندازه‌گیری سطح سرمی در گروه‌های پرخطر و مشورت با پزشک برای تعیین نیاز به مکمل؛
- ترکیب منظم قرارگیری معقول در آفتاب با مصرف منابع غذایی غنی و روش‌های پخت سالم برای افزایش دسترسی بدن به ویتامین D. این رویکرد ترکیبی و شخصی‌سازی‌شده بیشترین احتمال را برای پیشگیری از درد استخوان و پیامدهای بلندمدت کمبود فراهم می‌آورد.
جمع‌بندی
کمبود ویتامین D عاملی قابل‌پیشگیری برای درد استخوان و کاهش سلامت اسکلتی است؛ آگاهی از علائم، پایش در افراد در معرض خطر و اتخاذ راهکارهای ساده مانند قرارگرفتن متعادل در آفتاب، تغذیه هدفمند و در صورت نیاز مصرف مکمل تحت‌نظر پزشک، می‌تواند بار این مشکل شایع را به‌طور مؤثر کاهش دهد.
