زخم‌های دیابتی یکی از مخرب‌ترین و شایع‌ترین عوارض بیماری دیابت محسوب می‌شوند که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد و در موارد شدید به قطع عضو منجر شود. بر اساس هشدارهای اخیر متخصصان، بیش از ۱۵ درصد از بیماران مبتلا به دیابت در طول دوره زندگی خود با این زخم‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. این عارضه‌ی پیچیده نه تنها فرآیند درمانی دشواری دارد، بلکه می‌تواند هزینه‌های بهداشتی قابل توجهی را نیز به همراه داشته باشد. در ادامه به بررسی دلایل بروز، راهکارهای پیشگیری و اهمیت درمان به‌موقع زخم دیابت می‌پردازیم.
شیوع نگران‌کننده زخم دیابت: آمارهای کلیدی و چالش‌های درمانی
باقر لاریجانی، رئیس پژوهشگاه غدد و متابولیسم، با تأکید بر خطرات جدی زخم‌های دیابتی، آمار نگران‌کننده‌ای را ارائه کرده است. به گفته وی، حدود ۱۵ درصد از کل جمعیت بیماران دیابتی در مقطعی از بیماری خود دچار این نوع زخم‌ها می‌شوند. آنچه این موضوع را پیچیده‌تر می‌کند، این است که از میان این زخم‌ها، تقریباً ۱۵ درصد آن‌ها به سختی بهبود می‌یابند یا حتی هرگز درمان نمی‌شوند، که این امر ریسک عوارض ثانویه را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. این آمار نشان‌دهنده لزوم هوشیاری و مراقبت‌های پیشگیرانه در جامعه دیابتی است.
ریشه‌های زخم دیابت: مکانیسم‌های پنهان آسیب به بافت‌ها
علت اصلی و ریشه‌ای بروز زخم‌های دیابتی، افزایش مزمن و طولانی‌مدت قند خون است. این وضعیت به‌مرور زمان منجر به دو عارضه اصلی می‌شود که بستر مناسبی برای ایجاد زخم فراهم می‌کنند:
- نوروپاتی دیابتی (آسیب به اعصاب): قند خون بالا به اعصاب محیطی، به‌ویژه در پاها، آسیب می‌رساند. این آسیب باعث کاهش حس درد، دما و فشار در پاها می‌شود. در نتیجه، بیماران ممکن است از وجود جراحات کوچک، بریدگی‌ها، تاول‌ها یا حتی اشیای خارجی در کفش خود بی‌خبر بمانند.
- اختلال در جریان خون (بیماری عروق محیطی): دیابت می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک و بزرگ آسیب رسانده و جریان خون به نواحی انتهایی بدن، به‌ویژه پاها، را کاهش دهد. کاهش خون‌رسانی به معنای کاهش اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز برای ترمیم بافت‌ها است، که فرآیند بهبودی زخم را کند و دشوار می‌کند.
در چنین شرایطی، حتی یک خراش یا فشار جزئی که در افراد عادی به سادگی بهبود می‌یابد، می‌تواند در بیماران دیابتی به یک زخم عمیق و مزمن تبدیل شود. اضافه شدن عفونت‌های باکتریایی، این روند را به مراتب پیچیده‌تر و خطرناک‌تر می‌سازد.
استراتژی‌های جامع برای پیشگیری و مدیریت زخم دیابت
پیشگیری و درمان مؤثر زخم‌های دیابتی نیازمند یک رویکرد چندجانبه و مستمر است. کنترل دقیق قند خون، سنگ بنای اصلی در این راه است. دکتر لاریجانی بر اهمیت مراقبت دقیق از پاها و مراجعه منظم به پزشک تأکید دارد.
برای پیشگیری از زخم‌های دیابتی، رعایت نکات زیر ضروری است:
معاینه روزانه پاها: بیماران باید هر روز پاهای خود را از نظر وجود هرگونه قرمزی، ورم، تاول، خراش، بریدگی، تغییر رنگ یا ناهنجاری بررسی کنند. استفاده از آینه می‌تواند به معاینه کف پا کمک کند.
استفاده از کفش و جوراب مناسب: پوشیدن کفش‌های راحت و اندازه که فشار یا اصطکاک ایجاد نکنند و جوراب‌های نخی تمیز و بدون درز اهمیت بالایی دارد. هرگز پابرهنه راه نروید.
پرهیز از حرارت و سرمای شدید: پاها را از تماس مستقیم با منابع حرارتی مانند بخاری یا آب بسیار داغ و همچنین سرمای شدید محافظت کنید، زیرا حس کاهش یافته ممکن است از آسیب جلوگیری نکند.
رعایت بهداشت پا: شست‌وشوی روزانه پاها با آب ولرم و صابون ملایم، خشک کردن کامل به ویژه بین انگشتان، و استفاده از مرطوب‌کننده برای جلوگیری از خشکی و ترک‌خوردگی پوست توصیه می‌شود. از استفاده خودسرانه از داروهای خانگی برای درمان زخم خودداری کنید.
چرا درمان به‌موقع زخم دیابت حیاتی است؟ خطرات و پیامدها
در صورت مشاهده هرگونه زخم یا تغییر غیرعادی در پوست پا، مراجعه فوری به پزشک متخصص حیاتی است. درمان زخم‌های دیابتی باید توسط تیم درمانی مجرب و با نظارت دقیق انجام شود. اهداف اصلی در درمان عبارتند از: کنترل عفونت، بهبود جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده، کاهش فشار روی زخم، و استفاده از پانسمان‌های تخصصی برای ایجاد محیط بهینه جهت بهبودی.
عدم درمان به‌موقع و صحیح زخم‌های دیابتی می‌تواند به سرعت منجر به عوارض جدی‌تری مانند عفونت‌های عمیق، استئومیلیت (عفونت استخوان) و در نهایت نیاز به قطع عضو شود. این عوارض نه تنها سلامت جسمی بیمار را به خطر می‌اندازند، بلکه می‌توانند منجر به ناتوانی دائم و کاهش شدید کیفیت زندگی شوند. هدف نهایی، پیشگیری از این پیامدهای وخیم و حفظ کیفیت زندگی بیمار است که تنها با مراقبت‌های مستمر، کنترل دقیق دیابت و واکنش سریع به هرگونه مشکل در پاها امکان‌پذیر خواهد بود. آگاهی و آموزش بیماران دیابتی در این زمینه نقش کلیدی ایفا می‌کند.
