پوستی که مدام خشک، خارشدار و پوستهپوسته میشود، اغلب فراتر از یک مسئله سادۀ کمآبی یا نیاز به مرطوبکننده است. در حالی که عوامل محیطی مانند گرمایش خانه، دوش آب داغ یا شستوشوی بیشازحد میتوانند رطوبت طبیعی پوست را از بین ببرند، در بسیاری از موارد این عارضه میتواند نشانهای از یک بیماری پوستی، عفونت یا حتی اختلالات داخلی باشد که نیازمند تشخیص و درمان تخصصی است. شناسایی ریشهی اصلی این مشکل نه تنها به بهبود وضعیت ظاهری پوست کمک میکند، بلکه میتواند از پیشرفت بیماریهای زمینهای جدیتر نیز جلوگیری کند. در این مقاله به ۱۲ علت شایع پوستهپوسته شدن پوست میپردازیم که آگاهی از آنها برای حفظ سلامت پوست ضروری است.
پوستهپوسته شدن پوست: فراتر از خشکی معمولی
پوست، بزرگترین ارگان بدن، وظیفه محافظت از ما در برابر عوامل بیرونی را بر عهده دارد و حفظ رطوبت آن برای عملکرد صحیح این سد دفاعی حیاتی است. زمانی که لایه بیرونی پوست (اپیدرم) آسیب میبیند یا روند طبیعی بازسازی سلولی مختل میشود، ممکن است شاهد پوستهپوسته شدن پوست باشیم. این عارضه نتیجه جدا شدن سلولهای مرده پوست است که گاهی به دلیل اختلال در سد دفاعی پوست و از دست دادن آب، و گاهی به دلیل تکثیر غیرعادی سلولها یا التهاب رخ میدهد. عوامل متعددی میتوانند به این وضعیت منجر شوند، از تحریکات ساده محیطی گرفته تا بیماریهای پیچیده سیستمیک که هر کدام نیاز به رویکرد درمانی خاص خود دارند.
بیماریهای التهابی پوست؛ از اگزما تا پسوریازیس، علل شایع پوستهپوسته شدن پوست
بسیاری از موارد پوستهپوسته شدن پوست به بیماریهای التهابی مزمن پوستی بازمیگردد که ریشههای ژنتیکی و محیطی دارند. شناخت این بیماریها و مدیریت صحیح آنها نقش کلیدی در کنترل پوستهریزی دارد.
پسوریازیس (Psoriasis): این بیماری مزمن خودایمنی با تکثیر سریع سلولهای پوستی مشخص میشود که به تشکیل پلاکهای ضخیم، قرمز و پوستهدار منجر میگردد. پوستههای نقرهای یا سفید روی زانوها، آرنجها، کمر و پوست سر از علائم بارز پسوریازیس هستند. درمانها شامل پمادهای موضعی، نوردرمانی و داروهای سیستمیک است که همگی باید تحت نظر متخصص پوست انجام شوند.
اگزما (Eczema): اگزما که با نام درماتیت آتوپیک نیز شناخته میشود، گروهی از بیماریهای پوستی است که با خارش شدید، التهاب، قرمزی و گاهی تاول و پوستهریزی همراه است. این عارضه اغلب در کودکان آغاز میشود و میتواند با آلرژیهای دیگر نیز همراه باشد. مرطوبکنندههای قوی، کرمهای کورتونی و در موارد شدیدتر داروهای بیولوژیک از روشهای درمانی آن هستند.
درماتیت سبورهای (Seborrheic Dermatitis): این نوع درماتیت معمولاً باعث ایجاد پوستههای چرب و مایل به زرد یا سفید روی پوست سر (شوره سر)، صورت (به ویژه اطراف بینی و ابروها)، سینه و گاهی کشاله ران میشود. این بیماری در اثر فعالیت بیشازحد غدد چربی و واکنش به قارچی به نام مالاسزیا به وجود میآید. شامپوها و کرمهای حاوی کتوکونازول، زینک پیریتیون یا سلنیوم سولفاید در درمان آن موثرند.
حساسیت تماسی پوستی (Contact Dermatitis): این واکنش التهابی زمانی رخ میدهد که پوست با مادهای حساسیتزا یا تحریککننده در تماس قرار گیرد. علائمی نظیر تاول، خارش، سوزش و پوستهریزی در محل تماس ظاهر میشوند. نیکل، عطرها، برخی مواد شیمیایی موجود در لوازم آرایشی و گیاهان سمی مانند پیچک سمی از عوامل شایع این نوع درماتیت هستند. پرهیز از عامل حساسیتزا اولین گام درمانی است.
عفونتها و ضایعات مشکوک: هشدارهایی در پوستهپوسته شدن پوست
گاهی اوقات، پوستهپوسته شدن پوست میتواند نشانهای از عفونتهای قارچی یا حتی ضایعات پیشسرطانی و سرطانی باشد که توجه فوری پزشکی را میطلبد.
عفونت قارچی تینهآ ورسیکالر (Tinea Versicolor): این عفونت قارچی سطحی پوست توسط نوعی مخمر ایجاد میشود و باعث ایجاد لکههای روشن یا تیره رنگ با پوستهریزی ظریف روی تنه و بازوها میگردد. این لکهها معمولاً در تابستان برجستهتر میشوند. درمان آن شامل شامپو و کرمهای ضدقارچ است.
کراتوز اکتینیک (Actinic Keratosis): این ضایعات پیشسرطانی در نتیجه قرار گرفتن طولانیمدت در معرض نور خورشید ایجاد میشوند و به صورت لکههای خشک، خشن و پوستهدار که ممکن است قرمز، صورتی یا قهوهای باشند، ظاهر میگردند. خطر تبدیل شدن آنها به سرطان پوست (به ویژه کارسینوم سلول سنگفرشی) وجود دارد و درمانهایی مانند فریز، لیزر و لایهبرداری شیمیایی برای آنها توصیه میشود.
سرطان پوست (Skin Cancer – BCC و SCC): برخی از انواع سرطان پوست مانند کارسینوم سلول بازال (BCC) و کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC) میتوانند به شکل ضایعات پوستهدار، زخمهای باز که بهبود نمییابند یا برجستگیهای براق ظاهر شوند. هرگونه تغییر مشکوک در پوست، به خصوص اگر با پوستهریزی مزمن همراه باشد، باید توسط متخصص پوست بررسی شود. درمانها شامل جراحی، لیزر، شیمیدرمانی و پرتودرمانی است.
قارچ پا (Athlete's Foot): این عفونت قارچی مسری عمدتاً بین انگشتان پا رخ میدهد و با خارش، قرمزی، ترک خوردن و پوستهریزی همراه است. ورزشکاران و افرادی که پاهایشان زیاد عرق میکند، بیشتر در معرض خطر هستند. استفاده از کرمهای ضدقارچ موضعی معمولاً مؤثر است.
عوامل داخلی و ژنتیکی؛ پوستهپوسته شدن پوست از درون
گاهی علت پوستهپوسته شدن پوست درونی است و به سیستمهای داخلی بدن یا عوامل ژنتیکی بازمیگردد.
کمکاری تیروئید (Hypothyroidism): اختلال در عملکرد غده تیروئید و کاهش تولید هورمونهای تیروئیدی میتواند منجر به خشکی و زبری شدید پوست شود که اغلب با پوستهریزی همراه است. علائم دیگر شامل خستگی، افسردگی، افزایش وزن و احساس سرماست. درمان با داروی لووتیروکسین، وضعیت پوست را بهبود میبخشد.
ایکتیوزیس (Ichthyosis – پوست ماهی): این یک بیماری ژنتیکی است که باعث میشود پوست نتواند به طور طبیعی سلولهای مرده خود را از بین ببرد و در نتیجه، پوستههای ضخیم و خشکی روی سطح پوست، به ویژه در پاها و ساقها، ایجاد شوند. این وضعیت میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. درمان شامل استفاده از کرمهای حاوی اوره یا اسید لاکتیک و حمامهای مرطوبکننده طولانی است.
تاثیرات محیطی و ویروسی بر پوستهپوسته شدن پوست و راهکارهای مراقبت
علاوه بر بیماریها، عوامل محیطی روزمره و حتی برخی عفونتهای ویروسی میتوانند باعث پوستهپوسته شدن پوست شوند. خوشبختانه، بسیاری از این موارد با مراقبتهای ساده قابل پیشگیری یا درمان هستند.
آفتابسوختگی (Sunburn): پس از قرار گرفتن بیشازحد در معرض اشعه فرابنفش خورشید، پوست آسیبدیده شروع به پوستهریزی میکند تا سلولهای آسیبدیده را از بین ببرد و راه را برای سلولهای جدید باز کند. یک آفتابسوختگی شدید در کودکی، خطر ابتلا به سرطان پوست را در آینده دو برابر میکند. درمان شامل کمپرس سرد، نوشیدن مایعات فراوان، استفاده از مرطوبکنندهها و داروهای ضدالتهاب بدون نسخه است.
پیتیریازیس روزهآ (Pityriasis Rosea): این یک راش ویروسی بیخطر است که معمولاً به صورت یک لکه بزرگ اولیه (لکه مادر) ظاهر شده و سپس لکههای کوچکتر و پوستهدار در تنه و گردن منتشر میشوند. این بیماری معمولاً خودبهخود و بدون نیاز به درمان خاصی در عرض چند هفته برطرف میشود.
پیشگیری از پوستهپوسته شدن پوست: عادات روزانه برای سلامت پوست
با رعایت چند نکته ساده در روتین مراقبت از پوست، میتوان از بسیاری از موارد پوستهپوسته شدن پوست پیشگیری کرد:
استفاده منظم از مرطوبکنندههای حاوی سرامید، هیالورونیک اسید یا لیپیدها، به حفظ سد دفاعی و رطوبت پوست کمک میکند.
مصرف ضدآفتاب با SPF مناسب حتی در روزهای ابری و محدود کردن زمان قرار گرفتن در معرض آفتاب شدید.
پرهیز از آب بسیار داغ و دوشهای طولانی که میتواند چربی طبیعی پوست را از بین ببرد.
انتخاب شویندههای بدون سولفات و عطر که سد دفاعی پوست را تخریب نمیکنند.
نوشیدن آب کافی در طول روز برای هیدراته نگه داشتن بدن و پوست.
چه زمانی پوستهپوسته شدن پوست را جدی بگیریم؟
در حالی که بسیاری از موارد پوستهپوسته شدن پوست با مراقبتهای خانگی یا درمانهای ساده بهبود مییابند، برخی شرایط نیازمند بررسی تخصصی توسط پزشک هستند. مراجعه به پزشک در موارد زیر ضروری است:
خشکی، خارش یا پوستهپوسته شدن پوست با وجود رعایت مراقبتهای خانگی بهبود نیابد یا بدتر شود.
خارش به حدی شدید باشد که خواب شبانه شما را مختل کند.
ضایعات پوستی با درد، قرمزی شدید، تورم یا ترشح همراه باشند.
زخمهای باز، ترکخوردگیهای عمیق یا علائم عفونت (مانند چرک) در پوست ظاهر شود.
ضایعات جدید، تغییرشکلیافته یا مشکوکی روی پوست مشاهده کنید.
مطالب مرتبط
- پژوهشی نگرانکننده ارتباط میان تاتو و افزایش خطر ابتلا به ملانوم را فاش کرد
- تحقیقات جدید راهکارهای غذایی و مکملها را برای درمان موثر یبوست مزمن معرفی کرد
- با تیرگی و پف دور چشم خداحافظی کنید؛ کشف راهکارهای مؤثر خانگی و علمی
- کرمهای ضدآفتاب با پوشانندگی بالا: زیبایی و محافظت در یک محصول
مهرنوش پاشا
من فارغالتحصیل رشته علوم زیستی هستم و از همان دوران دانشگاه به ارتباط علم با جامعه علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۸ با ترجمه و نگارش مقالات علمی در وبسایتهای بهداشت و سلامت آغاز کردم. پس از کسب تجربه و گذراندن دورههای تخصصی، به عنوان خبرنگار حوزه سلامت در چند نشریه معتبر همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر بخش پژوهش و درمان در یک مجله پزشکی شناختهشده فعالیت میکنم. تلاش من این است که آخرین یافتههای علمی را به زبانی ساده برای عموم مردم بازگو کنم.
