با فرارسیدن فصل سرما، تکرار نسخه‌های خودسرانه آنتی‌بیوتیک برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا هم افزایش می‌یابد؛ درحالی‌که این داروها علیه ویروس‌ها بی‌اثرند و استفاده نادرست از آن‌ها هم سلامت فرد را تهدید می‌کند و هم مقاومت باکتریال جامعه را تقویت می‌کند.
چرا آنتی‌بیوتیک برای سرماخوردگی کارساز نیست
سرماخوردگی و بسیاری از عفونت‌های تنفسی فصلی علت ویروسی دارند، بنابراین آنتی‌بیوتیک که علیه باکتری‌ها عمل می‌کند، تاثیری در روند بهبودی آن‌ها ندارد. بهبود بیمار معمولاً نتیجه عملکرد طبیعی سیستم ایمنی و نه مصرف آنتی‌بیوتیک است؛ همزمانی این دو پدیده گاهی باعث برداشت نادرست از مؤثر بودن دارو می‌شود.
عوارض و پیامدهای ناخواسته مصرف خودسرانه
مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند عوارض کوتاه‌مدت مانند تهوع، اسهال و واکنش‌های حساسیتی ایجاد کند و در مواردی به کبد یا کلیه آسیب بزند. پیامد مهم‌تر اما افزایش مقاومت باکتریال در سطح جامعه است؛ باکتری‌هایی که نسبت به داروها مقاوم می‌شوند، در آینده درمان‌شان دشوارتر، طول دوره بیماری‌ها طولانی‌تر و هزینه‌های درمانی بسیار بالاتر خواهد شد.
چه زمانی آنتی‌بیوتیک لازم است
پزشک تنها زمانی آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند که شواهدی روشن از عفونت باکتریال وجود داشته باشد یا خطر عوارض ناشی از باکتری بالا باشد؛ برای مثال عفونت سینوس یا گوش که علائم آن طولانی، شدید یا رو به وخامت باشد، یا تب و التهاب مداوم که پزشک آن را ناشی از باکتری تشخیص دهد. تشخیص صحیح معمولاً بر پایه معاینه بالینی، در موارد لازم آزمایش‌های تکمیلی یا استفاده از تست‌های سریع صورت می‌گیرد.
توصیه‌های عملی برای عموم مردم
- در صورت ابتلا به علائم سرماخوردگی یا شبه آنفلوآنزا، به‌جای خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک، ابتدا با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
- برای کاهش علائم از روش‌های حمایتی استفاده کنید: استراحت کافی، مایعات گرم، ضدتب و مسکن‌های مجاز، غرغره شیرین با نمک یا عسل (برای کودکان بالای یک سال) و حفظ تهویه مناسب فضا.
نتیجه‌گیری
آنتی‌بیوتیک‌ها سلاحی ارزشمند در برابر عفونت‌های باکتریال‌اند اما کاربرد نامناسب آن‌ها در عفونت‌های ویروسی نه تنها سودی ندارد بلکه سلامت فردی و جمعی را به خطر می‌اندازد. آگاهی‌رسانی، مراجعه به راهنمایی پزشکی و پرهیز از خوددرمانی بهترین راهکار برای کاهش بروز مقاومت دارویی و حفاظت از سلامت همگانی است.
