خلاصه وضعیت
فعال شدن مکانیزم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی ریسک قابل‌توجهی برای صنعت دارو ایران ایجاد کرده است. نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو با اشاره به فرسایش زیرساخت‌ها، کاهش تعاملات بین‌المللی و دشواری در تبادلات مالی، هشدار داده که زنجیره تأمین دارو در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیر شده است.
اثرات مستقیم مکانیزم ماشه بر صنعت دارو
- قطع کانال‌های مالی که پرداخت برای واردات مواد اولیه و تجهیزات را پیچیده‌تر و زمان‌بر می‌کند.
- کاهش همکاری تجاری با تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان خارجی و محدود شدن گزینه‌های تأمین.
- تأخیر در به‌روزرسانی فناوری و ماشین‌آلات که به کاهش کیفیت تولید و افزایش هزینه تمام‌شده منجر می‌شود.
- افزایش قیمت تمام‌شده داروها به‌دلیل نوسان نرخ ارز و هزینه‌های اضافی تأمین.
تحلیل ساختاری تاب‌آوری
تاب‌آوری صنعت دارو نسبت به پیش کاهش یافته است. نبود سرمایه‌گذاری مؤثر در به‌روزرسانی تجهیزات و نیروی انسانی از سال ۹۶ به این سو، وابستگی به واردات مواد اولیه را افزایش داده و ظرفیت تولید داخل را محدود کرده است. در چنین شرایطی، فعال شدن مکانیزم ماشه می‌تواند فرآیندهای توزیع و دسترسی به داروهای حیاتی را مختل کند و اثرات آن فراتر از هزینه اقتصادی و به حوزه سلامت عمومی سرایت می‌کند.
پیامدهای احتمالی انسانی و اقتصادی
- کمبود داروهای حیاتی برای بیماران مزمن و صعب‌العلاج که به واردات وابسته‌اند.
- فشار بر شبکه بهداشتی و افزایش بار بیماران ارجاع‌شده به بیمارستان‌ها.
- افزایش هزینه درمان برای خانوارها و کاهش دسترسی عدالت‌محور به خدمات دارویی.
اقدام‌های فوری پیشنهادی
- تقویت ذخایر استراتژیک مواد اولیه و داروهای حیاتی و تدوین دستورالعمل‌های اولویت‌بندی توزیع.
- توسعه مسیرهای پرداخت جایگزین و مکانیسم‌های حقوقی برای حفظ تعاملات مالی با شرکای خارجی.
- سرمایه‌گذاری هدفمند در خطوط تولید داخلی و ارتقای فناوری برای کاهش وابستگی به واردات.
- تقویت همکاری بین بخشی میان وزارت بهداشت، وزارت صمت و بخش خصوصی برای هماهنگی برنامه تأمین دارو.
اقدامات کوتاه‌مدت برای کاهش آسیب
- بازنگری در لیست اولویت داروها و تعیین اقلام بحرانی جهت ذخیره‌سازی.
- حمایت مالی از تولیدکنندگان داخلی برای خرید قطعات و دستگاه‌های ضروری.
- مذاکره با شرکای منطقه‌ای برای تأمین مواد اولیه به‌عنوان راهکار کوتاه‌مدت.
جمع‌بندی
فعال شدن مکانیزم ماشه نه تنها یک چالش تجاری است بلکه تهدیدی عملیاتی برای صنعت دارو و سلامت عمومی کشور محسوب می‌شود. برای حفظ دسترسی پایدار به داروها لازم است همزمان با مدیریت بحران، برنامه‌ریزی بلندمدت روی توسعه تولید داخلی، تأمین مالی مطمئن و تقویت ذخایر استراتژیک اجرا شود. اجرای سریع این اقدامات می‌تواند از بروز اختلالات جدی در زنجیره تأمین دارو جلوگیری کند و ریسک‌های انسانی و اقتصادی را کاهش دهد.
