در جهانی که مقاومت آنتیبیوتیکی به یکی از بزرگترین چالشهای سلامت تبدیل شده است، یک روش درمانی نامتعارف اما بهشدت مؤثر، نویدبخش نجات هزاران بیمار شده است: «پیوند مدفوع». این رویکرد پزشکی نوین، که برای نخستین بار ممکن است غافلگیرکننده به نظر برسد، نه تنها در کشورهای پیشرفته جهان به کار گرفته میشود، بلکه ایران نیز طی سالهای اخیر به جمع پیشگامان این حوزه پیوسته و نتایج درخشانی در درمان با پیوند مدفوع به دست آورده است. این فناوری امیدبخش، افقهای تازهای را برای مقابله با عفونتهای مقاوم گشوده است.
[
]
پیوند مدفوع چگونه جان بیماران را نجات میدهد؟
بدن انسان میزبان میلیاردها میکروارگانیسم است که مجموعهای حیاتی به نام "میکروبیوم" را تشکیل میدهند. این اکوسیستم میکروبی پیچیده، به خصوص در دستگاه گوارش، نقشهای بیبدیلی در هضم غذا، سنتز ویتامینها، تقویت سیستم ایمنی و تنظیم متابولیسم ایفا میکند. بدون تعادل این جامعه میکروبی، حیات انسان با چالشهای جدی مواجه خواهد شد.
اما زمانی که این تعادل حیاتی، تحت تأثیر عواملی چون مصرف بیرویه آنتیبیوتیکها، بیماریهای زمینهای یا سایر اختلالات، برهم میریزد، فرد مستعد ابتلا به عفونتهای شدید و بیماریهای مزمن میشود. در چنین شرایطی، پیوند مدفوع یا "انتقال میکروبیوتای روده" (FMT) وارد عمل میشود. در این روش، میکروبیوم سالم یک اهداکننده گزینششده، پس از طی فرایندهای دقیق آزمایشگاهی، به صورت سوسپانسیون آماده شده و از طریق کولونوسکوپی یا روشهای دیگر به دستگاه گوارش بیمار منتقل میگردد. هدف اصلی این فرایند، بازگرداندن تنوع و تعادل میکروبی از دست رفته و در نتیجه، احیای توانایی بدن برای مقابله با عوامل بیماریزا است.
پیوند مدفوع: هدف اصلی و کاندیداهای درمان
در حال حاضر، کاربرد اصلی و اثباتشده پیوند مدفوع، درمان عفونت مقاوم به درمان کلستریدیوئید دیفیسیل (RCDI) است. این باکتری بیهوازی که عمدتاً در محیطهای بیمارستانی شایع است، مسئول بروز اسهالهای شدید و مقاوم به آنتیبیوتیک است که کیفیت زندگی بیماران را به شدت کاهش میدهد و میتواند عوارض جدی به همراه داشته باشد.
بر اساس پژوهشهای صورتگرفته در ایران، شیوع این عفونت حدود ۱۶ درصد برآورد شده که نشاندهنده اهمیت بالای نیاز به روشهای درمانی مؤثر است. هنگامی که بیماران به درمانهای مرسوم آنتیبیوتیکی پاسخ نمیدهند، پیوند مدفوع به عنوان یک راهکار درمانی قطعی مطرح میشود. ورود میکروبیوم سالم از دهنده، با ایجاد رقابت و اشغال جایگاههای زیستی، از رشد بیرویه و تولید سموم توسط باکتری کلستریدیوئید دیفیسیل جلوگیری کرده و به بهبود کامل بیمار منجر میشود.
علائم اصلی عفونت کلستریدیوئید دیفیسیل عبارتند از:
اسهال شدید و مداوم
تب، تهوع، درد شکمی و کاهش وزن
جایگاه ایران در پیشرفتهای پیوند مدفوع
در ایران، پژوهشگاه گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال ۲۰۱۲ میلادی (حدود سال ۱۳۹۱ شمسی) این پروژه مهم درمانی را آغاز کرده است. دکتر عباس یادگار، متخصص باکتریشناسی پزشکی و عضو هیأت علمی این پژوهشگاه، تأکید میکند که ایران یکی از معدود کشورهایی است که در این زمینه پیشرو بوده است.
دستاوردهای کشور در این عرصه چشمگیر بوده است؛ گزارشها حاکی از بهبود کامل چندین بیمار با مقاومت بالای آنتیبیوتیکی است که پس از دریافت پیوند مدفوع، بدون گزارش عارضه جدی یا عفونت، به زندگی عادی بازگشتهاند. این موفقیتها، ایران را در جایگاه ویژهای در نقشه جهانی پیوند مدفوع قرار داده است.
فراتر از عفونت: چشمانداز آینده پیوند مدفوع
با وجود تمرکز کنونی پیوند مدفوع بر عفونت کلستریدیوئید دیفیسیل، پتانسیل این روش درمانی فراتر از آن است. تحقیقات گستردهای در حال انجام است تا کاربرد آن را برای طیف وسیعتری از بیماریها که با اختلالات میکروبیوم روده مرتبط هستند، بررسی کند. این شامل بیماریهای التهابی روده (مانند کرون و کولیت اولسراتیو)، سندرم روده تحریکپذیر (IBS)، چاقی، دیابت، و حتی برخی اختلالات عصبی میشود.
پتانسیلهای آتی پیوند مدفوع:
بیماریهای التهابی روده (IBD)
سندرم روده تحریکپذیر (IBS)
برخی اختلالات متابولیکی و عصبی
اما پیش از گسترش کاربردها، نیاز به استانداردسازی دقیقتر فرآیندها، از جمله غربالگری جامع اهداکنندگان برای اطمینان از سلامت کامل میکروبیوم آنها و جلوگیری از انتقال هرگونه عامل بیماریزا، ضروری است. با این حال، با ادامه تحقیقات و درک عمیقتر از پیچیدگیهای میکروبیوم انسانی، پیوند مدفوع میتواند به یکی از ابزارهای قدرتمند پزشکی آینده تبدیل شود و امیدهای تازهای را برای درمان بیماریهای مزمن و مقاوم به درمان به ارمغان آورد.
مطالب مرتبط
- نوشیدنیهای صبحگاهی ساده، راهکاری موثر برای بهبود عملکرد و سمزدایی کبد چرب محسوب میشوند
- خواب منظم راهکار اثربخش و سادهای برای کاهش فشار خون بالا است
- نظریه جدید نقش لخته شدن خون در مرگ ناشی از سرطان را آشکار میسازد
- خواب منظم راهکار اثربخش و سادهای برای کاهش فشار خون بالا است
مهرنوش پاشا
من فارغالتحصیل رشته علوم زیستی هستم و از همان دوران دانشگاه به ارتباط علم با جامعه علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۸ با ترجمه و نگارش مقالات علمی در وبسایتهای بهداشت و سلامت آغاز کردم. پس از کسب تجربه و گذراندن دورههای تخصصی، به عنوان خبرنگار حوزه سلامت در چند نشریه معتبر همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر بخش پژوهش و درمان در یک مجله پزشکی شناختهشده فعالیت میکنم. تلاش من این است که آخرین یافتههای علمی را به زبانی ساده برای عموم مردم بازگو کنم.
