پس از گذشت پنج سال از همه‌گیری کووید-۱۹، بسیاری از افراد علیرغم بهبودی ظاهری، همچنان با عوارض درازمدت این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند. پزشکان این عوارض طولانی‌مدت را تحت عنوان «کووید طولانی»، «لانگ کووید» یا «سندرم پس از کووید» نامگذاری کرده‌اند. بیش از ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان، صرف نظر از سن، به این عارضه مبتلا شده‌اند.
خستگی مفرط، اختلالات قلبی نظیر آریتمی، مشکلات تمرکز و حافظه، انواع افسردگی، بی‌اشتهایی، ریزش شدید مو، اختلالات خواب، آسیب‌های مغزی، تغییرات حس چشایی و بویایی، درد مفاصل و مشکلات پوستی، از شایع‌ترین و مهم‌ترین عوارض کووید طولانی هستند که توسط متخصصان و محققان تأیید شده‌اند. با وجود اعلام رسمی پایان وضعیت اضطراری کووید-۱۹ توسط سازمان جهانی بهداشت در ۵ مه ۲۰۲۳، هنوز ابهامات بسیاری در مورد این عوارض درازمدت باقی مانده است.
دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران، در این باره توضیح می‌دهد که مدت زمان ماندگاری عوارض کووید طولانی، بسته به شدت بیماری در هر فرد متفاوت است. برخی افراد ممکن است تا یک سال حس بویایی و چشایی خود را از دست بدهند، اما در نهایت بهبود یابند. به گفته وی، بهبودی ممکن است یک سال یا حتی بیش از سه سال طول بکشد، اما در نهایت این عوارض برطرف خواهند شد.
به عقیده دکتر رمضانی، جدید بودن ویروس کرونا و فقدان درمان قطعی برای آن، از دلایل اصلی بروز کووید طولانی است. ویروس کرونا، بر خلاف ویروس‌های دیگر مانند آنفلوآنزا که سال‌هاست روی درمان آنها کار می‌شود، ویروسی جدید با جهش‌های متعدد است و تنها پنج سال از پایان همه‌گیری آن می‌گذرد. بنابراین، حتی برای افرادی که در ابتدای همه‌گیری به کرونا مبتلا شده‌اند، مدت زمان پنج سال برای بررسی‌های علمی، زمان بسیار کوتاهی است.
ویروس کرونا با سایر ویروس‌ها تفاوت اساسی دارد. ویروس‌های سرماخوردگی معمولاً تنها مخاط تنفسی را درگیر می‌کنند، اما ویروس کرونا می‌تواند به تمام بافت‌ها و اعضای حیاتی بدن، از جمله مغز، ریه و قلب نفوذ کند. این نفوذ گسترده، علت تعدد و تنوع عوارض آن است که بهبودی آنها نیز می‌تواند زمان‌بر باشد.
آیا کووید طولانی دائمی است یا بهبود می‌یابد؟ دکتر رمضانی این مسئله را ناشی از واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن به ویروس کرونا می‌داند. این واکنش می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا اختلالات تیروئیدی شود. با این حال، وی تأکید می‌کند که کووید طولانی در نهایت برطرف می‌شود و در بسیاری از موارد، با گذشت زمان یا با درمان‌های حمایتی، عوارض آن بهبود یافته‌اند. البته این درمان‌ها هنوز در مراحل تحقیقاتی هستند و نتایج قطعی ندارند.
یکی از عوارض شایع کووید طولانی، «مه مغزی» (Brain Fog) است که با اختلال در تمرکز و تفکر همراه است. دکتر رمضانی می‌گوید که این عارضه نیز مانند سایر عوارض با گذشت زمان کاهش می‌یابد. ویروس کرونا به دلیل توانایی نفوذ به تمامی بافت‌های بدن، عوارض متعددی را در اعضای مختلف بدن به دنبال دارد؛ از ریه و قلب گرفته تا مغز. نوع و شدت عارضه به عضو درگیر بستگی دارد.
سن و بیماری‌های زمینه‌ای چه ارتباطی با کووید طولانی دارند؟ به گفته دکتر رمضانی، احتمال ابتلا به کووید طولانی در افراد مسن و مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر است. به طور مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مزمن یا دیابت، احتمالاً عوارض طولانی‌تری را تجربه می‌کنند. با این حال، برخی عوارض مانند «مه مغزی» و مشکلات قلبی بیشتر در جوانان مشاهده می‌شود، در حالی که خستگی، افسردگی و بی‌اشتهایی بیشتر در افراد مسن شایع است.
در مورد بهبودی، افراد مسن به طور کلی مدت زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند. برای مثال، آنفلوآنزا در افراد جوان معمولاً یک هفته‌ای بهبود می‌یابد، اما در افراد مسن این زمان می‌تواند تا سه هفته نیز طول بکشد.
دکتر رمضانی در مورد بی‌اشتهایی و تنفر از برخی غذاها، مانند مرغ، در برخی افراد مسن می‌گوید که این عوارض ممکن است ریشه روانی و «پست تروماتیک» داشته باشد. تجربه ناخوشایند بیماری می‌تواند باعث ایجاد خاطرات منفی در ارتباط با غذا شود و منجر به بی‌اشتهایی شود. بنابراین، در چنین مواردی، مراجعه به روانپزشک نیز توصیه می‌شود. بی‌اشتهایی را نمی‌توان صرفاً یک اختلال فیزیکی دانست و جنبه‌های روانی آن نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
ارتباط سن و بیماری‌های زمینه‌ای با لانگ کووید: احتمال ابتلا به لانگ کووید در افراد مسن و دارای بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر است. واکسن کرونا باعث لانگ کووید نمی‌شود، هرچند عوارض جانبی مختصری می‌تواند داشته باشد. با این حال، هنوز پس از گذشت پنج سال، نمی‌توان به‌طور قطع ارتباط بین ابتلا به کووید، واکسیناسیون و لانگ کووید را مشخص کرد.
