رازها و رمزهای گیاه سپند: فواید و مضرات
گیاه سپند، با گل‌های سفید مایل به سبز و برگ‌های ظریف و دراز، گیاهی علفی است که میوه‌ای کروی و کپسولی شکل با دانه‌های سیاه دارد. این گیاه ارزشمند که در بسیاری از نقاط ایران می‌روید، سرشار از ترکیباتی چون هارمالول و هارمالین است.
از زمان‌های دور، سوزاندن دانه‌های سپند و استشمام رایحه آن، رسم و رسومی رایج بوده است. بسیاری بر این باورند که دود غلیظ آن، علاوه بر خوشبو کردن فضا، خاصیت ضدعفونی‌کنندگی داشته و حتی چشم زخم را دفع می‌کند. در بسیاری از نقاط آسیا نیز از آن به‌عنوان حشره‌کش و ضد انگل استفاده می‌شود.
با وجود کاربردهای سنتی فراوان سپند، اثرات علمی دود کردن آن هنوز به طور کامل مورد تایید قرار نگرفته است. با این حال، برخی از متخصصان طب سنتی، به استناد نظرات حکیم بوعلی سینا، آن را یکی از قوی‌ترین روش‌های ضدعفونی هوا می‌دانند. بنابراین، نمی‌توان به سادگی از فواید بالقوه این روش گذشت.
نگاهی به سپند در طب سنتی و اسلامی
در طب سنتی، سپند (که با نام‌های اسپند و اسفند نیز شناخته می‌شود) علاوه بر خاصیت ضدعفونی‌کنندگی، برای درمان برخی بیماری‌ها نیز توصیه شده است.
دود کردن سپند، به‌ویژه در میان ایرانیان، از دیرباز به‌عنوان راهی برای دفع بلا و چشم زخم رواج داشته و از احترام ویژه‌ای برخوردار است.
این سنت در برخی مناطق، مانند شمال ایران، فراتر از سپند نیز گسترش یافته و دود گیاهان دارویی دیگری مثل گلپر، که خود دارای خواص درمانی ارزشمندی است، نیز برای دفع بلا و پاکسازی محیط استفاده می‌شود.
سپند در فرهنگ عربی
در زبان عربی، به سپند “حَرْمَل” گفته می‌شود. اگرچه روایات مستقیمی در مورد دود کردن آن وجود ندارد، اما منابع معتبر همچون “معارف و معاریف” مصطفی حسینی دشتی، به خواص درمانی این گیاه اشاره دارند.
در فرهنگ اسلامی، سپند جایگاه ویژه‌ای داشته و به آن تقدس خاصی نسبت داده می‌شود. از این گیاه به‌طور گسترده برای دفع بلا، رفع آفت‌ها و چشم زخم استفاده می‌گردد.
سپند در مفاتیح الجنان و روایات
در مفاتیح الجنان، اگرچه اشاره مستقیمی به دود کردن سپند نمی‌شود، اما در برخی روایات، از آن به‌عنوان دارویی برای درمان هفتاد نوع بیماری و دفع سحر یاد شده است. اگرچه صحت تمام این روایات به طور کامل ثابت نشده، اما رد کردن آن‌ها تنها با استدلال عقلی نیز صحیح نیست.
از دیدگاه منطقی، هیچ مانعی برای استفاده از سپند به‌عنوان یک داروی طبیعی برای درمان برخی بیماری‌ها یا استفاده از ریشه و شاخه آن برای دفع سحر و بلا وجود ندارد.
دود کردن سپند و تخم مرغ برای چشم زخم: ریشه اسلامی دارد؟
سپند به دلیل خواص درمانی، در درمان بسیاری از بیماری‌ها کاربرد داشته است. اگرچه حدیثی صریح در مورد دود کردن آن یافت نمی‌شود، اما روایاتی در مورد خواص این گیاه نقل شده است.
در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که سپند دارای خواص شفابخشی است و دانه‌های آن داروی ٧٢ بیماری است. روایتی دیگر به تاثیر مثبت سپند بر افزایش شجاعت اشاره دارد.
سپند و درمان چشم زخم: واقعیت یا باور؟
علم هنوز در درک پدیده‌هایی مانند چشم زخم ناتوان است. برخی معتقدند، دود کردن سپند به جلوگیری از چشم زخم کمک می‌کند.
روایات، سپند را دور کننده شیاطین و محافظ در برابر چشم زخم می‌دانند. در روایتی از امام صادق (ع) به خواص درمانی و دور کنندگی سپند از شیاطین اشاره شده است.
روایاتی نیز از امام علی (ع) درباره خواص درمانی ریشه و شاخه سپند نقل شده است.
خواص دارویی سپند و مضرات آن
سپند بیشتر به‌عنوان خوشبوکننده هوا استفاده می‌شود و مصرف خوراکی آن به دلیل عوارض جانبی احتمالی، شامل سکسکه، تشنج، تهوع و ضعف اعصاب مرکزی، توصیه نمی‌شود.
در طب سنتی، از عصاره سپند برای افزایش ترشح شیر، درمان روماتیسم، تقویت قوای جنسی و دفع عفونت‌ها استفاده می‌شود.
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که عصاره سپند خاصیت ضد میکروبی داشته و در برابر میکروب‌هایی مانند استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیدا آلبیکانس موثر است.
سپند برای افراد با مزاج گرم مضر است و مصرف آن حتی به مقدار کم می‌تواند مشکلاتی را برای این افراد ایجاد کند. لذا توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه آن اجتناب شود.