با افزایش شاخص اشعه فرابنفش (UV) در تهران، پزشکان هشدار می‌دهند که تصور رایج مبنی بر ارتباط مستقیم UV با گرمای هوا نادرست است و زاویه تابش خورشید عامل اصلی شدت این اشعه محسوب می‌شود. در حالی‌که شاخص دما ممکن است پایین باشد، احتمال افزایش سطح UV وجود دارد و این امر به‌ویژه در اواسط تابستان تشدید می‌شود.
دکتر فرهاد نجات، جراح و متخصص چشم و عضو انجمن جراحان چشم ایران و اتحادیه اروپا، با اشاره به تفاوت UV و گرما گفت: افراد بسیاری تصور می‌کنند که اشعه فرابنفش همان حرارت خورشید است، در حالی‌که عوامل متعددی مانند ارتفاع، وضعیت لایه اُزن، پوشش ابری و موقعیت جغرافیایی در تعیین شدت UV دخالت دارند. به گفته او، ساکنان شمال تهران به دلیل ارتفاع بالاتر از سطح دریا، در معرض میزان بیشتری از این اشعه قرار دارند؛ تفاوت ارتفاع بین ولنجک و جنوب تهران می‌تواند موجب افزایش تا ۱۲ درصدی شاخص UV شود.
UV چگونه به بدن آسیب می‌زند؟
دکتر نجات درباره اثرات مخرب تابش UV توضیح داد که اندام‌هایی مانند پوست و چشم بیش از سایر قسمت‌های بدن در معرض خطر قرار دارند. پوست به‌عنوان وسیع‌ترین اندام بدن در برابر اشعه آسیب‌پذیر بوده و انواع سرطان‌های پوستی از جمله ملانوما، بازال سل کارسینوم و اسکوآموس سل کارسینوم با افزایش تابش UV مرتبط هستند.
چشم‌ها نیز در خطر جدی قرار دارند. نفوذ این اشعه به عدسی و شبکیه می‌تواند بروز زودهنگام بیماری‌هایی چون آب‌مروارید را تسریع کند و حتی منجر به آسیب غیرقابل‌برگشت شبکیه و کاهش دائمی بینایی شود. همچنین اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن از دیگر پیامدهای شناخته‌شده این اشعه است.
شاخص UV و مدت زمان ایمن قرارگیری در فضای باز
سازمان جهانی بهداشت، شاخص UV را از صفر تا ۱۱+ طبقه‌بندی کرده و شاخص بالاتر از ۷ را مضر و عدد بالای ۱۱ را بسیار خطرناک عنوان کرده است. در چنین شرایطی، قرار گرفتن بیش از ۱۰ دقیقه در معرض نور مستقیم خورشید می‌تواند شروع آسیب جدی به چشم و پوست باشد. هرچند برخی افراد ممکن است به دلیل ژنتیک یا شرایط محیطی کمتر آسیب ببینند، تداوم مواجهه یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش احتمال بروز بیماری‌هاست.
گروه‌های پرخطر چه کسانی هستند؟
سالمندان، کودکان خردسال، بیماران مبتلا به سرطان یا مشکلات پوستی، افرادی که تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستند، و کسانی که از نقص سیستم ایمنی رنج می‌برند، در زمره آسیب‌پذیرترین افراد در برابر UV قرار دارند. این گروه‌ها باید با دقت بیشتری مراقبت‌های لازم را رعایت کنند.
راهکارهای پیشگیرانه و اصول مراقبتی
برای کاهش تأثیر اشعه فرابنفش، توصیه‌های زیر از سوی دکتر نجات ارائه شده است:
- پرهیز از خروج غیرضروری بین ساعت ۹ تا ۱۶ به‌خصوص در روزهایی با شاخص هشدار.
- پوشش کامل بدن با لباس‌های نخی و روشن، به‌همراه استفاده از دستکش و کلاه لبه‌دار برای محافظت از پوست صورت و پلک‌ها.
- استفاده از عینک آفتابی مناسب که پوشش کامل اطراف چشم را داشته باشد.
- کرم ضد آفتاب با SPF بالای ۵۰ باید هر یک ساعت تمدید شود تا اثر محافظتی مؤثر باقی بماند.
- مصرف فراوان مایعات قبل و بعد از قرارگیری در هوای آزاد برای حفظ سلامت عمومی بدن.
- قرار گرفتن در سایه و حتی در خودرو نیز باید با رعایت محافظت کامل انجام شود، چرا که اشعه UV از شیشه‌ها عبور می‌کند.
سفر به شمال؛ احتیاط فراموش نشود
برخلاف تصور عمومی، سفر به شمال کشور لزوماً از میزان آسیب اشعه فرابنفش نمی‌کاهد. دکتر نجات هشدار داد: اگرچه به‌واسطه نزدیکی به سطح دریا، شاخص UV در مناطق شمالی پایین‌تر است، اما قرار گرفتن کامل بدن در معرض نور خورشید، مانند شنا در دریا یا آفتاب‌گرفتن بدون محافظ، جذب UV را افزایش می‌دهد.
او همچنین یادآور شد که شاخص UV در شهرهای مرتفع، نظیر شمال تهران، به‌دلیل فاصله کمتر از خورشید، شدیدتر است و این تفاوت ارتفاع تأثیر مستقیمی بر میزان جذب اشعه دارد.